De stad kende pas vanaf de 18e eeuw een adresaanduiding met huisnummer. Daarvoor gaven de gevelstenen het adres aan en woonden Amsterdammers in ‘De Roode Leeuw’, naast ‘De Bruinvisch’ of tegenover ‘De Blinde Ezel’.
In het oude centrum, de dwarsstraatjes en steegjes zijn ze vooral te vinden, want daar mochten bedrijven zich vestigen. Vaak zijn de kleuren op de stenen verdwenen. De Vrienden van Stadsherstel hebben de restauratie van zo’n dertig stenen mogelijk gemaakt en weer kleur gebracht aan de stad. Daarom organiseerden we in 2017 de Vriendenwandeling “Gevelstenen in Mokum”.
Dit monument met een lage trapgevel met vleugelstukken in de top wordt bekroond door een leeuw met een wapenschild en een lelie in de gevel. Door de verregaande bouwvalligheid was het pand door de vorige eigenaar volledig in de stutten gezet. Wij restaureerden het in 1975 en als kers op de taart kreeg het in 2016 dankzij Vriend, Ruud van Helden, kleur.
Een van de rijksten van de Republiek liet dit huis bouwen door niemand minder dan Philips Vingboons. Het is gedecoreerd door onder andere de schilder Jacob de Wit en beeldhouwer en stuckunstenaar Ignatius van Logteren. De Vrienden hebben een kunstwerk van Ignatius behouden voor Amsterdam.
Wij hebben bijna veertig geveltoppen, gevel- fragmenten en gevelstenen bewaard voor het stadsbeeld. En nu komt daar weer één bij, dankzij een bijdrage van onze Vrienden. Monumentenzorg ruimt haar depot op en schonk ons het natuurstenen alliantiewapen van de Cromhouts.
In de Gouwenaarssteeg, een van de smalle stegen aflopend van de Nieuwendijk naar de Stromarkt, staat op nummer 23-25 een onopvallende trapgevel. Wel is in deze gevel uit 1661 een fraaie gevelsteen aangebracht. Voorstellende een van de zeven christelijke deugden.
Lang was in dit hoekpand een bakkerij gevestigd. Met bijbehorende poes om de muizen weg te jagen. Bij de restauratie werd de naam die het pand ooit droeg, ‘de Sieperse Kat’, in ere hersteld met een cartouche hoog in de top. Die overigens van een ander pand afkomstig was. Na de bakkersgeschiedenis opende hier Vroom zijn eerste winkel. Niet veel later werd zijn naam – tezamen met die van zwager Dreesmann – een begrip.
Dit huis in de Korte Keizersstraat bezit maar liefst 2 gevelstenen met een keizer daarop afgebeeld. De oudste laat mooi zien hoe trots Amsterdam op haar kroon was en laat ook mooi de andere keizerlijke attributen zien. De andere steen vertelt een heel ander verhaal, namelijk dat van het zogenaamde Kilroy-figuurtje.
Oudezijds Voorburgwal 34 werd in de hongerwinter gesloopt en jarenlang stond er alleen een onderstuk dat als garage in gebruik was door de familie van Marken. Stadsherstel heeft het pand gereconstrueerd, waarbij de kap vliegend de wallen overging. Zo is de gevelrij weer compleet. Echt Stadsherstelwerk dus.
Het huis dat ooit een dubbelpand was, bestond niet meer toen wij eigenaar werden. Er stond alleen nog een onderstuk, zoals ook op de buurkavels. Wij konden een huis dat elders uit de stad weg moest hier herplaatsen. En zo is de gevelrij weer mooi aangeheeld.
In dit monument met een midden 19e eeuwse sobere lijstbekroning met consoles en topgevelachtige dakkapel, woonde in 1923 de oudste bewoonster van Nederland. In het huis met drie Bijbelse voorstellingen in de gevel bracht zij haar laatste jaren, psalmen en geestelijke liederen zingend, door.
Stadsherstel koopt in 1983 dit monument in een verpauperd gebied en restaureert het vijf jaar later. Bewoner Ruud van Dijk is huurder vanaf 1975 en keert terug na restauratie. Begin 19e eeuw is VOC-ambtenaar en reisboekenschrijver Jacob Haafner één van de kleurrijke bewoners. Hij is kritisch op zending, slavernij en kolonialisme en schuift dat niet onder stoelen of banken.
In dit monument wonen nu leden van het Vrouwendispuut Bever. Maar het oude winkelpand is vooral bijzonder omdat Johanna Borski er in de 19e eeuw eigenaar van was. Zij wordt ook wel de ‘financier van Nederland’ genoemd. Door haar bestaat de Nederlandsche Bank, een project van Koning Willem I, nog steeds. En ze verdiende er ook mooi aan. Stadsherstel restaureerde dit monument in 1967
Dit rijksmonument met een houten onderpui en klokgevel met hoekvoluten en als bekroning een gebogen fronton laat goed het belang van het stadsherstellen zien. Als deze belangrijke hoek in Amsterdam niet zou zijn opgeknapt dan was het stadsgezicht hier heel anders geweest. Hoekhuizen pakte Stadsherstel vanaf haar oprichting in 1956 op. Opgeknapt fungeren ze als boekensteunen voor twee gevelrijen. Het effect is dus tweemaal zo groot.
De oud-bewoonster van dit pand vroeg ons te zorgen voor haar gevelstenen. In de ene staat een verwijzing naar de achternaam Schelhaas, de andere steen heeft de enige activistische gevelsteentekst in de stad. De steen met de haas is gehakt door Sjuwke Brinkgreve- Kunst, de vrouw van onze geestelijk vader Geurt Brinkgreve. Willy Schelhaas liet voor het onderhoud van haar stenen een geldbedrag na.
Gevelstenen zijn met een bepaalde reden in een pand aangebracht. Vaak wordt na archiefonderzoek het verhaal erachter pas duidelijk. Zo was het ook met de gevelstenen van Jan Corneliszn Duyts in de Kerkstraat 402-408. En als verrassing kwamen er nog leuke details tevoorschijn toen wij eeuwen van overschilderingen weghaalden.
De bouwkundige staat van dit hoekhuis was zodanig slecht dat ze jarenlang met dubbele stut aan de Kerkstraat overeind werd gehouden. Samen met het pand Kerkstraat 328 is er per verdieping een woning gerealiseerd. Ter herinnering aan alle panden die in de vorige eeuw in de stut stonden hebben we de gevelsteen van de Stutter in de zijgevel van dit winkelwoonhuis aangebracht.
Kerk De Duif heeft de jaren zeventig van de twintigste eeuw ternauwernood overleefd. Ook het lot van de pastorie met het historisch interieur, zo verbonden met de geschiedenis en de functie van De Duif, hing aan een zijden draadje. Beiden zijn gerestaureerd en hebben een mooie functie gekregen. In de gevel van de pastorie is een bijzondere gevelsteen aangebracht.
In de Tuinstraat op nummer 57 zit een mooie gevelsteen met een afbeelding van een groen laken. De gevelsteen zat eerst op een vreemde plek in het pand en daarvoor…? We proberen het mysterie te ontrafelen van dit Jordanese pandje.
In allerlei historische beschrijvingen lees je dat in de Sint Nicolaasstraat veel koffie- en theehuizen zijn. Ook werd aangenomen dat de steen in nummer 88/90 een reclame was voor een gespecialiseerde koffiehandelaar maar na onderzoek blijkt deze aanname verkeerd. Het is een reclame-uiting van pakker Gijsbert Rebel die hier zijn winkel had.
Een korenhandelaar, een uitdrager en een tabaksaffaire het komt allemaal voorbij in dit rijksmonument in een oud straatje in Amsterdam. Verbazingwekkend dat daar zelfs na onze restauratie in de jaren tachtig nog auto’s doorheen rijden.
Wij kochten dit typisch 17e eeuwse pakhuis onder zeer gunstige voorwaarden van onze betrokken aandeelhouder de Nederlandse Handelsmaatschappij. We restaureerden het en brachten de woonfunctie terug in de stad. Het was van koopman Hendrik Staets en later o.a. woonhuis van onze oud directeur die óók een passende gevelsteen in de gevel kreeg.
Dit rijksmonument van rond 1670 en gelegen vlakbij de Noordermarkt moet als het goed is, aan haar bewoners en eigenaren veel geluk gegeven hebben. Zó versierd is het met allerlei attributen die voorspoed, weelde, overwinning en overvloed moesten afdwingen. Wij konden het aankopen en restaureerden het succesvol. Dus ons heeft het in ieder geval geluk gebracht.
Van nummer 5 is de voorgevel herbouwd. De constructieve toestand was zo slecht dat dat niet anders kon. De toestand van het achterhuis was beter en dit kon geheel bewaard blijven. Op de gevelsteen is de apostel Paulus als verdediger van het geloof voorges
Huis Sonnebergh is gebouwd in Amsterdams Renaissance stijl in opdracht van Jan Gerritsz Sonnenbergh. Hij liet als familiewapen de gevelsteen Sonnenbergh aanbrengen in de gevel. Ook was dit in de 19e eeuw het eerste Amsterdamse bordeel waar de dames voor de ramen zaten. Het huis werd met een stutconstructie op zijn plaats gehouden voordat wij het in 1962 restaureerden. Toen brachten we ook de trapgevel terug.
Wij zijn er ontzettend trots op dat we dit Joodse erfgoed, dat in 2014 zelfs nog bedreigd was, hebben kunnen redden. De plek waar de ‘zuurjood’ Allegro zijn karrenopslag en zuurinmakerij had en waar zijn zoon de eerste steen legde, is bewaard. Het was jaren onbewoonbaar en stond op de nominatie om gesloopt te worden. Maar het is gered, gerestaureerd en er wordt nu weer gewoond.
In het schilderachtige lintdorp Ransdorp, nu onderdeel van Amsterdam, staat dit fraaie voormalige raadhuis. Het kreeg een extra statig voorkomen omdat het dienstdeed als vergaderruimte voor de Unie van Waterland. Een gevelsteen herinnert aan deze periode. Wij konden het overnemen dankzij een grote aankoopbijdrage van onze Vrienden.
In 1990 verwierven wij dit pand van de Stichting Jan Pieterszoon Huis, een stichting die zich de huisvesting van muziekstudenten ten doel stelt. Het pand is na restauratie geheel in gebruik bij hen. Zij verhuren de vier woningen aan muziekstudenten. Na restauratie is De Bever in de gevel gekomen. Ter herinnering aan de standvastigheid van de monumentenorganisaties, die streden voor het behoud van dit pand, en aan onze geestelijk vader Geurt Brinkgreve.
Dit 17e eeuwse hoekhuis, genaamd de Prins van Oranje, heeft begin 19e eeuw een nieuwe gevel met een rechte lijst gekregen. In de 20e eeuw werd zij verfraaid met een beeld van niemand minder dan de schutspatroon van Amsterdam de heilige Nicolaas, dit is en schenking van één van onze Vrienden.
De mooie houten ossenkop kwam aan de gevel te hangen toen er in 1820 een leerhandel van een schoenmaker in kwam. In 1881 begon leerkoper/schoenmaker Hendrik Casparus Matto er zijn eerste winkel. Matto en zijn schoenen groeiden uit tot een zeer bekende merknaam, tegen 1950 waren er zo’n 20 filialen in Amsterdam. Het was een schoenenwinkel waar men toentertijd ‘Zondagse schoenen’ kocht. Dit bedrijf werd door later door Bristol overgenomen. De Ossenkop herinnert ons nog aan deze Amsterdamse schoenenhistorie.
Dankzij een bijdrage van de Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad en onze eigen Vriendenvereniging konden wij de gevelsteen CANEFAESBAAL in deze Hollandse Renaissance gevel restaureren. De initialen van de zeilenmaker en bouwheer van het pand Cornelis Gorisz. zijn nu ook weer goed te zien.
De ploegende boer bevindt zich in een huis in één van de negen straatjes. Of de steen verwijst naar de naam van de familie of naar het beroep van de eigenaar in 1772 weten we niet. Hij past hier in ieder geval goed in een buurt waar menig bewoner hard moest werken om zijn brood te verdienen en misschien verwijst hij ook wel daarnaar.
Een pand dat ‘zo gaar als boter’ was, maar wel met bijzondere onderdelen. Het was gebouwd in opdracht van een zijdelaken koopman, de gevelsteen – met een beer met laken in zijn hand – herinnert daaraan. De namen in dit gebied en de huizen met de gevelstenen vertellen ons de geschiedenis van dit oude stukje Amsterdam.
Op de nationale tuinvogeltelling presenteren wij een grachtenhuis met een opgewonden vogeltje in de gevel. Het is een gevelsteen door niemand minder dan Studio Job ontworpen. Het verbeeldt de hobby van Jaap Hulscher, voormalig adjunct-directeur van Stadsherstel, maar ook zijn passie voor het restauratiewerk.
In 1955 werd de nalatenschap van de familie Vattier Kraane geveild. Een van de losse gevelstenen kwam later bij het Bureau Monumentenzorg terecht. Wij kochten de steen in 1972 en plaatsen hem in het hoekhuis aan de Brouwersgracht/Prinsengracht. Het huis gebouwd door “de Hollandsche Kistemaker”.
Dit hoekhuisje behoorde tot een groter en fraai huis waar vooraanstaande Haarlemmers woonden. Dankzij een mooie lening konden wij tot aankoop en restauratie van ons eerste bezit in Haarlem overgaan.
Dit van oorsprong 17e-eeuwse rijksmonumentje was geheel verkrot met een verminkte top. Dankzij een historische halsbeëindiging uit het depot van Bureau Monumentenzorg is de gevel van het winkelwoonhuis weer in ere hersteld. De beeltenis van de Pruisische koning die in reliëf de gevelsteen sierde, werd in de Franse tijd afgehakt.
Dit pand heeft interessante eigenaren of bewoners gehad. Maar na restauratie wordt het ook het huis van de Joodse schilder Martin Monnickendam. We hebben het dan bijvoorbeeld over zijn prachtige plafonddoek dat één van de zalen siert. Cliënten van onze huisnotaris Mr. M.J. Meijer, dat nu in het monument huist, kunnen daarvan meegenieten.
Gerrit Souborch krijgt grond in de Jordaan ter compensatie van zijn grachtengordelgrond en bouwt er met hulp van een voormalig trommelslager vier huizen met een gang en drie huizen aan een binnenplaatsje. 350 jaar later heeft dit pand ook weer een link met muziek. In de gevel, die de Schavemakersgang overdekt, wordt een gevelsteen met een forel en muziek van Schubert afgebeeld. Ter ere van de oprichter van het Amsterdams Philharmonisch Orkest en de Uitkrant.
Het huis met de Gouden Reael in de gevel is daar neergezet door Reinier Reael. Wij restaureerden het onbruikbaar geworden 17e eeuwse rijksmonument in 1978. Dankzij de Vrienden kon de trapgevel terugkomen. Nu zit er het restaurant van tv kok Allan Caron en zonen in.
Dit rijksmonument met een pilaster-halsgevel is een goed voorbeeld van ‘aannemersclassicisme’. De term werd bedacht door de beroemde monumentenzorger Zantkuijl. Aannemersclassicisme is dan een navolging van Vingboons door bijvoorbeeld eenvoudige meester-timmerlieden. Zo ontwierp Meester-metselaar Pieter Cornelisz de gevel naar voorbeeld van ontwerpen van de uitvinder van de halsgevel, de architect Vingboons. In de gevel prijkt een gevelsteen van St Jans Lam.
Het Markerhuisje is een van de laatste oude bebouwingen op het eiland Wittenburg dat herinnert aan de oude scheepswerven. Door het werfhuisje te herbouwen kreeg deze historische plek weer iets uit haargeschiedenis terug. Het kleine historische element heeft ook een grote positieve uitstraling op het gehele ontwikkelde gebied.
Het Markerhuisje staat op het eiland Wittenburg waar veel, voornamelijk particuliere, scheepswervenstonden. Wittenburg behoort naast Oostenburg en Kattenburg tot de Oostelijke eilanden, aangelegd rond 1660 om daar scheepswerven en woningen voor de arbeiders van de scheepswerven te bouwen. Deze scheepswerven waren veelal toeleverancier voor de Admiraliteit, die op Kattenburg was gevestigd, en voor de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) op Oostenburg.
De oude bebouwing van Wittenburg is na de Tweede Wereldoorlog gedeeltelijk- en in de jaren zeventigen tachtig van de 20e eeuw grotendeels gesloopt, en door nieuwbouw vervangen. Alleen langs de Wittenburgergracht (de straat langs de Nieuwe Vaart) is een deel van de oude bebouwing blijven staan, waaronder het meest markante bouwwerk: de Oosterkerk uit 1671.
Tijdens de wandeling kunt u van prachtige gevelstenen genieten in de binnenstad en de Haarlemmerbuurt. Tijdens deze wandeling komt u erachter dat de geschiedenis van de stad goed af te lezen valt aan de vele gevelstenen. Er staat o.a. op afgebeeld wat er in die tijd speelde, welke mensen er woonden, waar ze in geloofden, welk beroep ze uitoefenden en waar ze vandaan kwamen.
Als afsluiting van de restauratie van Runstraat 4 is de gevelsteen opgeknapt. In de steen stond vroeger een beeltenis van Frederik III van Pruisen, maar deze is weggehakt. De naam van de koning staat nog wel op de boven- en onderrand.