Woonhuis Wapen van Heemstede

Het woonhuis is in 1963 samengevoegd met het café

Het ‘Wapen van Heemstede’ werd in het eerste kwart van de 17e eeuw gebouwd als een L-vormig pand en is in de loop van de eeuwen flink verbouwd en uitgebreid. Tegen de noordgevel werd in het laatste kwart van de 19e eeuw het huidige Wilhelminaplein 6 gebouwd. Het precieze bouwjaar weten we niet, maar door de gebruikte baksteen is het te dateren na 1880 en op een foto van 1900 staat het er al.

Het is een met rode plavuizen gedeeltelijk onderkelderd woonhuis van twee bouwlagen met eenvoudige lijstgevel onder een mansardedak. Hiervoor moest in de aansluiting met het nieuwe huis een groot venster in de oorspronkelijke zijgevel van nummer 4 plaatsmaken voor een kleinere, de ontlastingsboog hiervan is nog te zien.

Tussen 1952-1968 is Thoolen eigenaar en uitbater van Het Wapen en hij koopt het woonhuis op nummer 6 en voegt de begane grond in 1963 samen met het café, waarbij doorgangen tussen beide panden worden gemaakt en de voordeur wordt vervangen door een venster.

Ook het oude interieur van het woonhuis is verwijderd en gedeeltelijk vervangen en de verdieping en zolder zijn opnieuw als woonruimte ingedeeld, waarbij voor de stahoogte de oorspronkelijke kapconstructie met kreupelstijlspanten is aangepast.

Het idee van de ANWB ontstond tijdens een fietstocht op een steenworp afstand van Heemstede

In 1707 wordt het zogenaamde Schoutenhuys, dat sinds circa 1622 ook al als herberg in gebruik is geweest, voor het eerst ‘Het Wapen van Heemstede’ genoemd. Het blijft door de jaren heen een geliefde plek voor handelsreizigers en toeristen uit eigen en buitenland, mooi gelegen in de lommerrijke omgeving van Haarlem, de populaire badplaats Zandvoort en de bollenstreek met vanaf 1950 de Keukenhof die vele bezoekers trok.

Onder Emilie Tibboel-Geuer die eigenaresse wordt in 1928 na het overlijden van haar vader, wordt het etablissement Bondshotel van de ANWB. Om zich Bondshotel te mogen noemen moest een hotel voldoen aan kwaliteitseisen, zoals een wc en badkamer in het hotel en voorzieningen voor was- en scheerwater op elke kamer. Het eerste Bondshotel stamde uit 1884 en jaarlijks stond een overzicht van goedgekeurde hotels in de ANWB-reiswijzer. Leden kregen korting op de overnachting en vaak ook op maaltijden en wijnen. De ANWB zelf mocht er kosteloos vergaderen.

De ANWB, de Algemene Nederlandsche Wielrijdersbond, is overigens in 1883 op een steenworp afstand van Heemstede ontstaan tijdens een zondagse rijtoer toen de leden van de Haagse Vélocipède club elkaar in Benebroek ontmoetten en op het idee kwamen om naar voorbeeld van de Engelse Cyclist Touring Club een Nederlandse fietsbond op te richten.

Van speeltuin tot Heerensociëteit: Het Wapen speelde een grote rol in het sociale leven

Ook voor de lokale bevolking was het centrale Dorps- of Kerkplein van oudsher de plek waar men graag bijeenkwam voor feesten en de kermis. En Het Wapen, daar speelde rond de eeuwwisseling het plaatselijke clubleven zich af met biljartavonden en de plaatselijke toneelvereniging Nut en Genoegen die tot kort voor haar 75-jarig bestaan in 1996 bestaan heeft. Aan de achterzijde van Het Wapen bevond zich al vanaf de 19e eeuw een toneelzaal waarvoor in 1903 een podium werd aangebouwd, inclusief een souffleurshokje.

De Burger- ofwel Heerensociëteit, bestaande uit lokale notabelen, inclusief de burgemeester maar niet de buitenplaats-eigenaren, kwam eind 19e, begin 20e eeuw wekelijks bijeen in Het Wapen om te kaarten, kegelen, drinken en overleggen. En ook het lokale bestuur hield in de gelagkamer raadsvergaderingen tot de gemeente in 1855 een eigen raadhuis annex politiebureau kreeg.

Maar vooral was Het Wapen een plek van vertier en ontspanning voor alle leeftijden, zo was er een grote speeltuin en er werden feesten, partijen en vergaderingen gehouden. Ook was het wachtlokaal van de stoomtram. Rond dezelfde tijd dat het woonhuis op nummer 6 gebouwd werd kwam hier in 1879 het overstapstation vanuit de – sinds 1855 drooggelegde – Haarlemmermeerpolder naar Haarlem en Leiden. Het plein zelf werd hernoemd naar het Wilhelminaplein in het inhuldigingsjaar 1898.

Modernisering van panden ‘zonder historische waarde’

Bij de reeds genoemde samenvoeging met nummer 4 in 1963 is veel verloren gegaan. Kennelijk wist men lange tijd niet de eeuwenlange historie van Het Wapen op waarde te schatten. De Heemsteedse Courant meldt dat tal van panden die “geen historische waarde hadden”, waaronder Het Wapen van Heemstede, verbouwd en gemoderniseerd zijn.

In 1991, toen restaurant de Pandahof zich er vestigde, zijn vervolgens op de begane grond vrijwel alle nog aanwezige binnenmuren en de scheiding tussen Wilhelminaplein 4 en 6 verwijderd. Van het interieur van het pand op nummer 6 is dus vrijwel niets behouden gebleven. Een geluk dat Het Wapen tot het beschermd dorpsgezicht behoorde, anders had ook het uiterlijk van de beide panden er waarschijnlijk inmiddels heel anders uitgezien.

Nu is het uiterlijk van het als woonhuis gebouwde met rode Hollandse pannen gedekte pand grotendeels behouden gebleven: het is twee vensterassen breed, waarbij de verdiepingsvensters zijn uitgevoerd met zesruits-schuiframen met een brede middenstijl, die horen bij de oorspronkelijke opzet van het huis. Ook heeft het mogelijk nog de oorspronkelijke dakkapel in het dakschild. Bij de restauratie is de voordeur met breed tweelichtvenster daarnaast teruggebracht ten behoeve van de bereikbaarheid van de woningen.