Voormalige adellijke
kaatsbaan
van kasteel

H

H

Kleverlaan 9, Haarlem

Voor kaatsen, een vroege vorm van tennis, bouwde de adel overdekte banen. Deze 16e-eeuwse kaatsbaan was eigendom van de familie van Brederode (de Hollandse adel). En hier heeft de zoon van de hertog van Alva tijdens het Haarlems beleg soldaten opgesloten.

1350
Bouw woontoren
1403
Margaretha van Kleef eigenaar huis
1492
Familie van Brederode eigenaar
1560
Bouw kaatsbaan
1715
gemeente Haarlem eigenaar
1910
Onderdeel stadskweektuin
2016
Aankoop Stadsherstel
2017
Restauratie
Nu
Yogaschool
Rol van Stadsherstel
Archeologische vondst

Wij werden in 2016 de nieuwe eigenaar van één van de laatste drie overgebleven kaatsbanen in Nederland. Van het kasteel Huis ter Kleef uit 1500 is alleen een ruïne over nadat het in 1573 werd opgeblazen, maar het gebouw van de bijbehorende kaatsbaan heeft de eeuwen doorstaan.
Wij hebben het bijzondere monument van de gemeente gekocht en gerestaureerd.

Tijdens de restauratie is archeologisch onderzoek uitgevoerd en zijn er in de beerput -vooral 19e eeuwse- voorwerpen gevonden. Een beerput is een put waarin uitwerpselen opgevangen werden en deze werd ook gebruikt om afval in te lozen. Uit onze beerput kwamen onder andere een muntje van Willem I uit 1828 en wat scherven keramiek tevoorschijn. Topvondst uit de beerput is de bijna gave kan van steengoed uit het Duitse Westerwald (datering 1650-1675). De kan is gedecoreerd met twee leeuwtjes, bloemmotieven en het cijfer drie. Op het handvat zijn nog de sporen van een tinnen klepmontuur zichtbaar. Rond de ‘dag van de archeologie’ werden er open dagen georganiseerd waarbij verteld werd over de restauratie en het archeologisch onderzoek.

De restauratie en de herbestemming van de kaatsbaan heeft een vliegwieleffect gehad op de verdere herontwikkeling van de Stadskweektuin. De gemeente Haarlem heeft de Stadskweektuin nu omgezet in een duurzaam park, waar Huis ter Kleef, de vroegere kaatsbaan en woning van de familie van Brederode, een middelpunt van is.

Huurder
Yoga Innerwork Haarlem

Er wordt nu weer gesport in dit monument. Geen kaatsen, maar yogalessen, gegeven door Yoga Innerwork Haarlem. In de yogaschool worden ook bedrijfstrainingen vanuit een yoga filosofie gegeven. Kijk voor meer informatie over de yogaschool op www.yogainnerwork.nl

Daarnaast is het monument ‘Huis ter Kleef’ in het duurzame stadspark De Haarlemmer Kweektuin een unieke plek voor verbinding, inspiratie en rust. De prachtige en functionele zalen zijn zeer geschikt voor grote of kleine groepen. Ze zijn te huur voor een hele dag of dagdeel. www.huisterkleefhaarlem.nl

Vrienden bedankt

De Vrienden van Stadsherstel droegen bij aan de restauratie van het torentje, het terugbrengen van de leien, de loden bol en het vergulde haantje bovenop de toren.
Word ook Vriend
Eigenaren
Huis ter Kleef

Verschillende functies

Rond 1250 werd Huis ter Schoten gebouwd als simpele woontoren. Daarna werden verschillende uitbreidingen gerealiseerd en kreeg het huis een andere naam. Waarschijnlijk is die afkomstig van Margaretha van Kleef, gravin van Holland, aan wie het huis in 1403 werd overgedragen. In 1492 kwam het huis in het bezit van de familie van Brederode. Hendrik van Brederode (1531-1568) liet in 1560 een kaatsbaan bij het kasteel bouwen. Hij vluchtte in 1567 naar Duitsland en stierf daar in februari 1568. De familie blijft het landgoed en later de ruïne beheren. Zij besloten de ruïne niet meer op te bouwen en alleen de Kaatsbaan, die niet was opgeblazen, te gebruiken.

In 1715 koopt de gemeente Haarlem het landgoed en krijgt daarbij ook de kaatsbaan in bezit. Deze werd verpacht als boerderij. Het complex werd rond 1910 opgenomen in de door L.A. Springer aangelegde stadskwekerij. Vóór de restauratie in 2017 was de kaatsbaan de expositieruimte van het centrum voor natuur- en milieueducatie, die in het naastgelegen pand was gevestigd.

De naam Huis ter Kleef is gebleven maar deze naam wordt nu alleen gebruikt voor de voormalige kaatsbaan. Die trouwens slechts korte tijd dienst gedaan heeft als kaatsbaan. Nederland had in die tijd minstens vijftien adellijke banen waarvan er slechts drie de slopershamer hebben overleefd.

Het spel
Heu Quarré-baan

Een van de drie overgebleven adellijke kaatsbanen

In de 12e eeuw is kaatsen ontstaan als ontspanningsspel voor kloosterlingen. Met de hand werd toen de bal over en weer geslagen. Eind 13e eeuw werd het spel overgenomen door de burgerij en met name de adel. De burger speelde het op straat en aan de adellijke hoven werden in de 15e eeuw speciale ommuurde banen gebouwd. In de loop der tijd werd het spel ook met slaghout gespeeld en in de 16e eeuw met een racket.

De kaatsbaan van de Brederodes werd rond 1560 gebouwd volgens het type Heu Quarré-. Kaatsbanen van dit type hadden een gladde vloer van hardstenen plavuizen of gegoten klei of kalk. Langs een lange en een korte zijde werd een galerij gemaakt met een afdak. Langs de lange zijde was de galerij voorzien van een beschermmuur voor het publiek. Hierin waren ook de twee toegangen tot het speelveld aangebracht. Aan de korte zijde was de galerij dichtgetimmerd op ‘la Grille’ na. Dit was een opening waar doorheen kon worden geslagen, wat extra punten opleverde. Onder in de muur ertegenover was een tweede opening ‘Le Trou’ en hoger in deze muur bevond zich een nis met een plank genaamd ‘Lais” die bij het raken ook punten opleverden.

Bouwheer
Brederode

Natuurlijke leiders van de Hollandse adel

Hendrik van Brederode, bijgenaamd Grote Geus of Hendrik II van Brederode (1531 – 1568) sluit zich in 1560 aan bij de protesterende adel. Hij is kritisch op de rijkdom van de katholieke kerk. Ook is hij het niet eens met het beleid van de nieuwe koning. Van Brederode is tegen de kettervervolging en kiest openlijk voor het nieuwe geloof. Hij tekent als eerste een verbond van de lagere adel met als doel de opheffing van Inquisitie en de verzachting van de kettermaatregelen. Het Eerste Smeekschrift overhandigt Van Brederode in 1566 aan de landvoogdes Margaretha van Parma.

Er komt meer godsdienstvrijheid. Maar de mensen zijn ontevreden over de hoge belastingen en hebben honger. Niet lang daarna barst de Beeldenstorm los.

Filips II is woedend en stuurt de beruchte Hertog van Alva met een leger naar de Nederlanden. Hendrik gaat in verzet maar als zijn geuzenleger in de pan wordt gehakt vlucht Van Brederode naar Duitsland. De Grote Geus overlijdt onverwachts in 1568 in ballingschap kinderloos. De van Brederodes zijn sinds 1679 in wettelijke lijn uitgestorven.

Oorlog
Don Frederico

De zoon van Alva sloot hier gevangenen op

De eerste afbeelding van de kaatsbaan van Huis ter Kleef is een aquarel van Saenredam uit begin 17e eeuw. De kaatsbaan wordt wel al genoemd in een stuk van de burgemeester van Haarlem uit 1573. Het kasteel was toen het hoofdkwartier van de Spanjaarden tijdens het Beleg van Haarlem. Het beleg van Haarlem was een ruim zeven maanden durende belegering door de Spanjaarden die eindigde op 13 juli 1573 toen de stad zich overgaf, waarna enkele duizenden soldaten en burgers werden geëxecuteerd. Het beleg geldt als één van de meest beruchte gebeurtenissen uit de Tachtigjarige Oorlog.

De burgemeester beschrijft in 1973 dat Don Frederico, zoon van Alva, twaalf gevangenen had opgesloten in de kaatsbaan en dat zij daar al snel van de honger omkwamen. Don Frederico verklaarde hierover: “Ik heb ze het leven toegezegd, maar niet het eten”.

In datzelfde jaar liet Alva het kasteel opblazen, waarschijnlijk uit angst dat het Hollands verzet Huis ter Kleef zou gebruiken bij een tegenaanval op het bezette Haarlem. De kaatsbaan overleefde de explosie, er wordt gedacht dat het dak er toen wel werd afgeblazen.

Meer informatie

Bronnen:
Bouwhistorische verkenning Maarten Enderman i.o.v. Stadsherstel
De drie nog bestaande Nederlandse Kaatsbanen; artikel van Cees de Bondt
Oneindig Noord Holland

De restauratie van Huis ter Kleef werd mede mogelijk gemaakt door:
Provincie Noord Holland
Vrienden van Stadsherstel

Aan dit project hebben meegewerkt:
Studio Kabbes
Holleman Santpoort Bouwgroep BV
Pieters Bouwtechniek
Spiering

Cookie toestemming
Wij gebruiken cookies om uw gebruikerservaring te optimaliseren en het webverkeer te analyseren. De analytische cookies zijn volledig geanonimiseerd en worden niet gedeeld. Lees meer over hoe wij cookies gebruiken. Als u akkoord gaat met ons gebruik van cookies, klikt u op "Ok, ik wil verder".
instellingen
Functionele cookies: deze cookies zijn nodig voor een goed werkende website
Analytische cookies: deze cookies worden gebruikt om statistieken van de website bij te houden. De analytische cookies zijn volledig geanonimiseerd en worden niet gedeeld. Tevens wordt het laatste octet van het IP-adres automatisch gemaskeerd.