Spuistraat 255a

Ooit de westelijke grens van Amsterdam.

Dit pand lag vóór 1867 aan de Nieuwezijds Achterburgwal. Dat was toen nog een gracht, die zijn naam dankte aan de ontwikkeling die Amsterdam in de voorgaande eeuwen meegemaakt had.

De Amstel deelde Amsterdam namelijk tot eind 14e eeuw op in twee vrijwel gelijke delen: de oude zijde met de Oude Kerk en de nieuwe zijde met de Nieuwe Kerk. Ter bescherming van de stad werd aan elke zijde een gracht gegraven, met daarachter een burgwal; een aarden wal, voorzien van een houten palissade ter afscherming. Toen achter deze wallen, omstreeks 1385, nieuwe wallen werden aangelegd, werd de bestaande wal de Voorburgwal en de nieuwe wal de Achterburgwal. Dit zowel aan de oude als aan de nieuwe zijde. Zo ontstonden de Oudezijds Voorburgwal, Oudezijds Achterburgwal, Nieuwezijds Voorburgwal en Nieuwezijds Achterburgwal.

Vanaf de 19e eeuw werden verschillende grachten gedempt, omdat er steeds minder verkeer over het water ging en steeds meer over de weg. Ook de Nieuwezijds Achterburgwal moest eraan geloven en werd gedempt in 1867. De straat kreeg toen ook een nieuwe naam: de Spuistraat, en was ooit de westelijke grens van Amsterdam.

Met oorspronkelijke bouwhoogte

Aan de Nieuwezijds Achterburgwal lagen voornamelijk pakhuizen en stallen, die bij de grotere huizen op de Nieuwezijds Voorburgwal hoorden. Op oude kaarten is duidelijk te zien dat de bebouwing aan de Nieuwezijds Achterburgwal van ondergeschikt belang was, vergeleken met die van de Nieuwezijds Voorburgwal. Aan tot Spuistraat omgedoopte wal staan veel kleinere panden getekend, waarbij vooral de vele dwarshuizen opvallen. Dit zijn huizen zonder topgevels, met de kap evenwijdig aan de straat, wat wijst op een eenvoudige, goedkope bebouwing ter plaatse. Nummer 255A is daar waarschijnlijk een goed voorbeeld van. Alhoewel nu een kleine, wat buikige topgevel de straatzijde siert, is inwendig nog het houtskelet van het dwarshuis aanwezig, inclusief dakspanten.

Het huis heeft dus waarschijnlijk nog de oorspronkelijke bouwhoogte uit die periode, terwijl de huidige tuitgevel restanten van een trapgevel vertoont. Ook bevindt zich achter het zadeldak, halverwege de diepte van het pand, een dwarskap. Die was onderdeel van een pand dat gesitueerd was aan de steeg die destijds achter dit pand en het buurpand langsliep. In het buurpand, nu nummer 255B, ook een huis van Stadsherstel, zat een luik dat toegang gaf tot dit steegje.

Steegje via buurpand bereikbaar

De eerste transportakte van het huis en erf, gelegen aan de Nieuwezijds Oosterachterburgwal, die we hebben kunnen vinden, is uit 1628. Dan bewoont de glazenmaker Jeuriaen Willemszn het pand en is ook de eigenaar. Hij is getrouwd met Lyntie Jacobs Sallet. Hun drie kinderen Willem, Margroete en Jacobus verkopen in 1661 het huis en erf aan Willem Jeuriaensz van den Haringh. Het gekochte bestaat dan uit twee achter elkaar gelegen woningen onder één dak. Waarvan de achterwoning uitkomt op een klein steegje achter het pand, dat weer uitkomt aan de Achterburgwal; wel te verstaan via een luik in het buurpand, het huidige nummer 255B.

Bij de verkoopakten in 1700, als de boekbinder Jacob Compas het pand verkoopt aan Maria Convent, staat beschreven dat het huis voorheen uit twee woningen achter elkaar onder één dak bestond, maar dat het nu één huis is geworden. Uit 1741 vinden we nog een aanslag voor een regenbak in de stoep.

Van 1824 tot in ieder geval 1902 vinden we C.H. Winkelmeijer, – later & Zoon – als eigenaar/huurder. Het wordt dan gebruikt als winkelpakhuis. In advertenties lezen we dat ze handelen in nacht en theelichten maar ook in soda extracten.

En diverse soorten oliën

Maar ook in 1918 worden er nog dergelijke producten in het huis verkocht, lezen we op de reclameborden van een foto uit die tijd. Het vetloog waar reclame voor gemaakt wordt, is een gemalen zeep. En de raapolie die verkocht wordt, is geperst uit zaden van de koolzaadplant. Deze olie bestaat voor circa 90% uit onverzadigde vetten, is rijk aan vitamine A en E en heeft een neutrale smaak. Bij koude persing kan de smaak nootachtig zijn.

De slaolie die hier verkocht wordt is ook een mengsel van plantaardige oliën. Daardoor is de samenstelling wisselend. Vroeger ‘sloegen’ olieslagers in oliemolens de olie uit de zaden, vandaar de naam.

En tot slot de lijnolie die verkocht werd, deze werd niet voor menselijke consumptie gebruikt maar was vroeger vooral een bestanddeel van verf. Lijnzaadolie werd tot ongeveer 1930 uit vlaszaad gewonnen in oliemolens en met oliewringers en handmolens.

Lijnzaadolie werd ook wel gebruikt om gietijzeren en stalen pannen van een beschermend laagje te voorzien. Dit wordt het inbranden van een pan of bakvorm genoemd.

Van zeker 1930- tot 1963 zijn het expeditie en transportbedrijf EXO en later nog EBO Expresse gevestigd in het pand.