Spinhuissteeg 5

Van kloosterlingen tot armen en verstotenen

Het is de tijd net na de Alteratie van 1578 en het gebied rond de huidige Spinhuissteeg tussen Oudezijds Achterburgwal en Kloveniersburgwal is volop in ontwikkeling. Voorheen was dit het domein van kloosters, die nu door de stad in beslag genomen zijn.

Het Kloosterhof van het Paulusbroederklooster aan de tegenwoordige Korte Spinhuissteeg wordt toegewezen aan het Sint-Jorishof, dat in de vroege 15e eeuw begonnen was als het aan de Kalverstraat gelegen leprozenhuis en zich inmiddels heeft toegelegd op de zorg voor ’armen en onnozelen’. In 1579 verhuist het Sint-Jorishof zijn proveniers naar de huisjes rond het kloosterhof. Het betreft hier voornamelijk arme mannen die hier kost en inwoning krijgen. Ook de zes overgebleven kloosterbroeders vinden hier onderdak.

Aan de overzijde van de Dwars Spinhuissteeg op de hoek met de Oudezijds Achterburgwal wordt in het voormalige Ursulaklooster het Spinhuis gesticht. Een bezienswaardigheid die zorgt voor veel aanloop in de steeg: zelfs van over de grenzen komt men hier tegen betaling de vrouwen bekijken terwijl die aan het werk zijn. Aanvankelijk wordt hier niet gestraft maar dat verandert als hier het ‘uitvaagsel van de vrouwelijke bevolking’ terecht komt. Dit tuchtigen zou overigens slechts tot doel hebben om het goede af te dwingen en de vrouwen weer op het rechte pad te krijgen.

Een spijker, tuin en huis

In 1595 verkopen Burgemeester en Thesaurieren van Amsterdam in dit gebied vier erven aan een steeg die uitkomt op de Dwars Spinhuissteeg, de Zaksteeg. De Spinhuissteeg moest destijds nog aangelegd worden. Nu grenst juist de achterzijde van de huizen aan de Zaksteeg die nog altijd bestaat, hoewel tegenwoordig doodlopend en afgesloten voor publiek. Twee erven zijn op het moment van verkoop nog leeg, op de andere twee staat ‘getimmerte’.

De koper is Wijderhuysen en deze verkoopt de inmiddels bebouwde percelen in 1610 aan Reinier Pauw (1564-1636), die in deze periode van 1604-1620 diverse malen burgemeester van Amsterdam is. Behalve twee woningen (op de plek van het huidige 1A en 3) bevinden zich dan ter hoogte van het huidige nummer 5 een zogenaamde spijker (graanopslag), een tuin en daarachter een huis. Op de stadskaart van Balthasar Florisz van Berckenrode uit 1625 is dit duidelijk te zien. Ook is dan de bebouwing inmiddels gericht op de Spinhuissteeg in plaats van op de Zaksteeg zoals voorheen.

Een gemachtigde van Michäel Paeu, kapitein van een compagnie infanterie in statendienst, regelt in 1671 de overdracht van dit huis, waar ‘de Son’ in de gevel staat. Waarschijnlijk gaat het hier om de kleinzoon van Reinier Pauw, Michiel Pauw (1617-1658), gehuwd met Anna Maria Fassin (1628-1665).

Het huis werd aangekocht door de Regenten van het Dolhuis

Eigenaren van het huis worden de Regenten van het Dolhuis: nog zo’n instituut dat hier op het voormalige kloosterterrein was verrezen. Het in 1569 geopende ‘krankzinnigenhuis’ op de hoek Spinhuissteeg – Kloveniersburgwal bood aanvankelijk plek aan elf patiënten die hier veelal tijdelijk onderdak vonden tot zij terug konden keren in de maatschappij. Hoewel dolhuizen over het algemeen een slechte reputatie hebben waar opsluiting, mishandeling en verwaarlozing aan de orde van de dag waren, leek de werkelijkheid hier een stuk genuanceerder met liefdadigheid en barmhartigheid (“Dit Godtshuys wert gesticht uyt liefde, milt van aert | Het toomt de dolhyet die zich zelf noch niemant spaert”) hoog in het vaandel. Met slechts een beperkte ruimte was een grondige selectie noodzaak: gekeken werd of het Dolhuis wel de juiste plek was, of er alternatieven waren en wie voor de opname betaalde. Ook speelde een rol of er sprake was van overlast, of de persoon in kwestie een mogelijk gevaar vormde voor zichzelf of anderen en of er noodzaak van verzorging was.

In 1792, toen het Dolhuis de deuren sloot, kwam een aantal huizen, waaronder De Son en het buurpand De Maen op nummer 3 in handen van de Hersteld Evangelisch-Lutherse Gemeente; het hoekhuis 1A – De Ster – is door hen in 1808 gekocht.

Ruim een eeuw in handen van de Hersteld Evangelisch-Lutherse Gemeente

Net als op nummer 3 wonen hier in de 19e eeuw predikanten, zoals Sesbrugger in 1851, in 1864 ds. Kerkhoff (die in 1851 nog op nummer 3 woonde) en in 1879 Helwig.

Jan Arend Helper Sesbrugger (1788-1851) was eerst predikant te Medemblik en Enkhuizen geweest alvorens hij in 1836 terug naar Amsterdam trok. De registratie in het bevolkingsregister van 1851 is van vlak voor zijn overlijden datzelfde jaar. Na zijn dood verscheen ‘Aanspraak en dichtregelen’, uitgesproken bij zijn graf door J.M. Wolff en G.W. Stemler. Deze Stemler woonde rond 1864 op nummer 3.

Predikant Paul Iwan Helwig (1812-1891) tenslotte trouwde in 1842 op 29-jarige leeftijd met Sara Margaretha Zesbrugger, dochter van de eerdergenoemde predikant. In 1864 vestigde Helwig zich op dit adres en in 1885 verhuisde hij met zijn tweede echtgenote Geertruida Henrica Holgen, met wie hij in 1871 was getrouwd.

In 1919 koopt de Staat der Nederlanden de panden, maar plannen om hier het Rijkskadaster te vestigen gaan niet door, waarna de Gemeente Amsterdam in 1922 de drie panden verwerft op een veiling. Verschillende onderdelen van de politie werden hier ondergebracht, zoals het bureau Vreemdelingendienst en Algemeene Dienstzaken op nummer 5. Al in 1926 werd verzocht om een nieuw onderkomen “aangezien nr. 5 zo snel verzakt”. Men moest echter nog tot 1941 wachten voordat de politie het hoofdbureau verhuisde naar nieuwbouw aan de Elandsgracht.