Pakhuis De Salamander

Type A pakhuis met tuitgevel

Waarschijnlijk in het eerste kwart van de 17e eeuw werd hier aan de Burgwal een pand neergezet. Uit archiefonderzoek naar het belendende hoekpand (het huidige nummer 95) bleek dat dit pand in 1565 in eigendom was van binnenlandsvaarder Claes Symonsz. In 1615 werd het huis ‘de Palmboom’ genoemd, van Jasper de Coningh. Deze naam, inmiddels de erfgenamen, komen we tegen tot 1700. Ook zou ‘de Persiaen’ op de luifel geschilderd hebben gestaan vóór 1714, toen het in handen kwam van de kuiper Albert Cramp. In 1742 verdiende zijn weduwe met de kuiperswinkel ƒ 1500,- en was de huurwaarde van het pand ƒ 400,-.

Uit de bouwsporen is gebleken dat het pakhuis in de 18e eeuw met twee verdiepingen is verhoogd. Ook zijn toen twee achterliggende pandjes aan ‘t Hol met één verdieping verhoogd en toegevoegd aan het pakhuis. Volgens kunsthistoricus dr. Magda Révész-Alexander (1885-1972), die een naslagwerk aan de Amsterdamse grachtenhuizen wijdde: Die Alten Lagerhäuser Amsterdams, is het een type A pakhuis. Dit is het enkele smalle pakhuis, meestal met tuitgevel. Zo ook in dit geval.

Wat hebben de Sint Nicolaasstraat en Rozenstraat met elkaar gemeen?

‘t Hol is een middeleeuws slop. Toen het gebied bij de Nieuwezijds Voorburgwal werd bebouwd, werden de paden langs de door de boeren aangelegde afwateringssloten aan de Amstel aangehouden. Deze straten liggen daardoor scheef ten opzichte van de Nieuwezijds Voorburgwal, van oorsprong een veenwetering met flauwe bochten – wat nog altijd zichtbaar is in het golvende verloop van de rooilijnen aan deze straat. Ze worden door de grachtengordel onderbroken maar gaan daarna in de Jordaan en zelfs daarbuiten weer schuin verder. Zo is bijvoorbeeld de Sint Nicolaasstraat dezelfde oude sloot als de Rozenstraat.

De Sint Nicolaasstraat was een van de officiële dwarsstraten, die op oude foto’s en kaarten te herkennen zijn aan de bruggen die op dezelfde hoogte over de toen nog niet gedempte gracht waren aangelegd. Behalve deze dwarsstraten ontstond er een wirwar van sloppen en steegjes tussen de bebouwing. ’t Hol is van oorsprong zo’n nauwe gang die de Nieuwezijds verbond met de Nieuwendijk. Een klein dwarsstraatje – ’t Kleine Hol – verbond de Sint Nicolaasstraat dan weer met Blaeu Erf. Dit straatje heeft nu de naam van ’t Hol overgenomen.

Het steegje is afgesloten met een houten poort

Ook de zuidelijkste grens van ons Blaeu Erf restauratieproject is zo’n 14e-eeuws slop: het Romeinsteegje dat zich tussen het pakhuis en nummer 101 bevindt. De zijmuur van het pakhuis vormt hier een scherpe hoek met de voorgevel: ook weer als gevolg van de oude verkaveling, die de straatjes volgde die van de dijk schuin naar beneden naar de waterkant van de Voorburgwal liepen.

De naam Romeinsteeg, of daarvan afgeleid ’t Romeintje, was in de 19e eeuw in gebruik, maar in de 16e eeuw heette het Romeer- of Rode Meersteegje, vermoedelijk vernoemd naar een uithangbord aan een van de hoekhuizen. Toen een kantoorboekenfabriek in de Sint Nicolaasstraat het steegje van de gemeente voor ƒ 560,- kon overnemen was dat onder de voorwaarde dat deze werd afgesloten. Het is nu aan de Nieuwezijds-kant voorzien van een historisch houten poortje.

Hoog Sammy, kijk omhoog

Het pakhuis op nummer 99, in de 19e eeuw genaamd De Salamander, was al jarenlang ingepakt in een heus korset van balken om instorten te voorkomen. Bij de restauratie is het dan ook voorzichtig afgebroken en van daaruit gerestaureerd, het was simpelweg in te slechte staat voor een andere werkwijze. Een natuurstenen puibalk werd door een houten puilijst aan het oog onttrokken bleek bij demontage.

Bij de restauratie is de houten topgevel die het pand – zo weten we van oude foto’s – rond 1870 nog bezat, teruggebracht. Een oplettende voorbijganger zal zien dat de hijsbalk scheef naar buiten steekt. Door de schuine loop van de dwarsstraten eindigden vooral de hoekpanden in een punt. De daknok liep evenwijdig met de zijmuren en bouwkundig was het te ingewikkeld om de hijsbalk dan loodrecht op de gevel te plaatsen. Het gevolg is wel dat de hijs nu aan de zijkant van de luiken voor de opening uitkomt.

Langs het Romeinsteegje waren twee achterstukken gebouwd die bij het pakhuis hoorden. Op de plaats van het tussenstuk is bij de restauratie de centrale verwarming geplaatst, het achterste deel is herbouwd en sluit aan op Sint Nicolaasstraat 49.