Bakkerij Rosenstock-Huessy Huis

De Katholieke Gemeenschap kreeg haar bezittingen terug

Ten tijde van de Reformatie werden in 1577 de Haarlemse katholieke bezittingen geconfisqueerd door de Staten van Holland, waaronder ook het 15e-eeuwse Jacobsgasthuis in het Burgwalgebied. Twee jaar later kreeg de stad ze bij wijze van schadevergoeding voor de gemaakte kosten tijdens het Spaanse Beleg van 1572-’73 in bezit. In 1600 richtte de stad het gasthuis in als stedelijke ‘beijaard’: een doorgangshuis voor bezoekers aan de stad, een functie die het bijna een eeuwlang hield. In 1698 werd het huis gesloten vanwege de hoge voedselkosten, de slechte staat van het pand en het “slegt soort van volck” dat er verbleef.

In 1715 kwam het leegstaande huis pas weer in handen van de Haarlemse katholieke gemeenschap, die er onder de nieuwe naam Sint Jacobs Godshuis een armen- en weeshuis stichtten, een taak die de stad niet meer kon bekostigen. Het huis zal daartoe flink zijn opgeknapt en uitgebreid en ongeveer uit deze tijd dateren dan ook de oudste delen van de huidige bebouwing. Hiertoe horen de oorspronkelijke L-vormige vleugel aan de binnenplaats en de bakkerij.
Het complex werd in de loop van de tijd verder uitgebouwd. Zo werd na de komst in 1853 van de zusters Franciscanessen uit Roosendaal de kapel gebouwd.

Van bakkerij tot wasserette

Uit kadastrale kaarten weten we dat de bakkerij tegen de voorloper van de huidige kapel aangebouwd werd en grotendeels ongewijzigd is gebleven; wel was sprake van aanbouwen aan voor-, zij- en achtergevel. De verdieping van de bakkerij was in gebruik als (berg)zolder.
Er liep een doodlopend steegje naar de binnenplaats tussen de voorgevel van de bakkerij en bebouwing aan de Antoniestraat waarachter een pakhuis was gekomen. En tegen de achtergevel zijn in 1890 de privaten en keukens van woonhuizen aan de Hagestraat 4 en 6 gebouwd. Bij de grootschalige verbouwing van 1947 zou de bakkerij oorspronkelijk deels verdwijnen. Deze plannen zijn echter niet uitgevoerd en de bakkerij bleef overeind.

In 1970 werd het gehele complex verkocht aan de Stichting Rosenstock-Huessy, die er in 1972 een sociaalmaatschappelijke woongroep begon en het complex nog weer verder uitbreidde en aanpaste naar de eigen wensen. De bakkerij kreeg toen de functie van wasserette en er kwam een doorgang vanuit de kapel. Het pakhuis en een aanbouw aan de voorgevel verdwenen waarmee de wasserette niet meer aan een steegje, maar direct aan de binnenplaats kwam te liggen.

Genoeg voor een heel weeshuis

Met de komst van de ‘zusters van Roosendaal’ kwam er ook een strenge scheiding tussen mannelijke en vrouwelijke bewoners. De weesjongens en -meisjes kregen ieder een eigen ingang. De jongens leerden een vak in de drukkerij of ‘buiten’; de meisjes werkten per roulatie een week in de bakkerij, de naaikamer of de wasserij. De naaikamer was gevestigd in het laat 19e-eeuwse zusterhuis.
Op die wijze werden de kinderen voorbereid op een toekomstig leven buiten de beschermende omgeving van het weeshuis.

In Nederland kregen weeskinderen vaak een betere school- en vakopleiding dan gebruikelijk was in het milieu waaruit ze afkomstig waren. Ook het vaak eenzijdige voedsel – brood, bonen, erwten, grutten en af toe spek of vlees – was vaak een ‘vetpot’ vergeleken met wat ze thuis voorgeschoteld zouden hebben gekregen. Wel groeiden vooral de meisjes in de tehuizen maatschappelijk zeer geïsoleerd op; zij kwamen vaak nauwelijks buiten de muren. Dit gold ook voor de meisjes in het Haarlems Godshuis.

Weeshuizen moesten zich over het algemeen bedruipen uit eigen vermogen door schenkingen en collecten. Het was dan ook belangrijk zoveel mogelijk zelfvoorzienend te zijn en bijvoorbeeld het eigen brood te bakken. En daar speelden de meisjes een grote rol in als ‘gratis’ arbeidskrachten.

Bekend met elk hoekje en gaatje

Bouwhistoricus Jeroen van der kuur heeft het gehele complex onderzocht en beschreven en kent inmiddels elk hoekje en gaatje. Hij vergaarde daarbij belangrijke kennis, ook over dit vroeg 18^e-eeuwse gebouwtje. Definitief uitsluitsel krijg je echter niet altijd. Bijvoorbeeld of dit van origine een ‘backerij’ is geweest? Er zijn geen sporen van een bakkersoven gevonden. Wel zijn er twee L-vormige ijzeren hangankers aangetroffen die duiden op een inmiddels verwijderde 18^e-eeuwse constructie ten behoeve van een schouw of schoorsteen. Ook zijn op zolder en buiten op de kapelmuur sporen van een verwijderde schoorsteen zichtbaar. Het zou in theorie ook korte of langere tijd gediend kunnen hebben als distributiepunt van elders gebakken brood; aangezien het direct vanaf de Hagestraat bereikt kon worden. In elk geval wordt het in de 20^e eeuw aangeduid als bakkerij.

Van dit soort functionele gebouwtjes is sowieso vaak weinig bekend, behalve dat wat door de overlevering tot ons komt. Zoals het verhaal van het weesmeisje dat stiekem broodjes bakte voor wat later haar echtgenoot zou worden. Het zoveelste bewijs dat de liefde van de man..
Of de bewoonster van de woongroep die dacht toch heel wat van de geschiedenis van het complex te weten en soms nieuwsgierige bezoekers rondleidde. Van een meneer van rond de 80 jaar leerde zij toch weer iets nieuws: “Toen we de wasserette inliepen, riep hij verwonderd ‘Ooooh, de bakkerij van zuster Aurelia!’”.