Hier vandaan vertrekken al eeuwenlang pelgrims naar Santiago

D

De Kloosterkeuken van het Rosenstock-Huessy Huis

Hagestraat 12, Haarlem

Het markante Rosenstock-Huessy Huis ligt in een van de oudste stukjes van Haarlem tussen de Hagestraat en Antoniestraat. Het complex bestaat uit een verzameling gebouwen met een rijke geschiedenis in de zorg voor kwetsbaren in de samenleving. Ooit in gebruik als gasthuis voor armen en reizigers, biedt het Huis inmiddels onder andere onderdak aan opleidingsrestaurant de Kloosterkeuken. Ook is het nog steeds startpunt voor pelgrims op weg naar Santiago, te voet én te fiets.

Ca. 1578
1e Bebouwing
17e / 18e eeuw
Bouw huidige pand
1715
St. Jacobs Godshuis
1972
Rosenstock-Huessy Huis
2015
Stadsherstel eigenaar
2019
Restauratie
Nu
Restaurant en woningen
Pand
Varende luyden

Van student tot charlatan, van toneelspeler tot klaploper

In 1437 liet de Haarlemse weduwe Lysbeth Jan Bette Heinricxzoon haar huis aan de huidige Antoniestraat na als gasthuis, onder de voorwaarde dat het vernoemd werd naar de heilige apostel Sint Jacob. In de loop van de eeuwen is het complex steeds verder uitgebreid, onder meer met het pand aan de Hagestraat 12. De oudste delen van de huidige bebouwing daar dateren van halverwege de 17e eeuw, maar al op een kaart uit 1578 is bebouwing te zien op de plek van Antoniestraat 9 en Hagestraat 10 en 12.

Het Sint Jacobsgasthuis bood van oudsher onderdak aan armen, hulpbehoevenden en reizigers. In de middeleeuwen was er een bonte verzameling van ‘varende luyden’, rondtrekkende mensen zoals handelsreizigers, bedelmonniken, klaplopers, toneelspelers, ambachtslieden, charlatans en studenten.

Een bijzonder soort reiziger was de pelgrim. Bedevaarten maakten een belangrijk onderdeel uit van de middeleeuwse West-Europese cultuur, zonder onderscheid tussen jong, oud, man, vrouw, arm of rijk. Het Jacobsgasthuis werd beheerd door het Sint Jacobsgilde, een broederschap van pelgrims die de voettocht naar Santiago de Compostela in Noord-Spanje hadden volbracht. Als geen ander kenden zij het belang van gasthuizen onderweg, als onderdak en veilige plek om te rusten, soms ook voor broodnodige verzorging.

Pelgrimage
UNESCO Werelderfgoed

Hier halen de moderne pelgrims hun startstempel

Mogelijk is Lysbeth zelf ook op bedevaart naar het graf met de heilige beenderen van de apostel geweest, het zou verklaren waarom ze haar huis naliet als gasthuis en zo expliciet aangaf dat het de naam van ‘Sinte Iacop’ moest dragen. Haar Jacobsgasthuis werd in elk geval een bekende pleisterplaats voor deze pelgrims. En nog altijd halen hier jaarlijks honderden mensen hun startstempel voor zij beginnen aan de 3100 kilometer lange ‘Camino de Santiago’, tegenwoordig vaak afgelegd in onderbroken etappes. De cultuurhistorische traditie ervan spreekt voor velen nog tot de verbeelding en zowel het bedevaartsoord Santiago als delen van de pelgrimsroute behoren tot het UNESCO Werelderfgoed.

Het Rosenstock-Huessy Huis dat nu gevestigd is op de plek van het vroegere Jacobsgasthuis, is niet alleen een van de vertrekpunten voor de voettocht, ook is het het startpunt van de St. Jacobsfietsroute. In de klinkerbestrating ter hoogte van Hagestraat 12 is een startstreep aangebracht met aan weerszijden een marmeren tegel, één met Jacobsschelp en aan de overzijde met daarop 1437-1999, het jaar dat dit herkenningspunt is aangebracht.

Functie
Wees- en armenhuis

De eerste bewoners waren negen weeskinderen

In 1579, ten tijde van de reformatie, vervielen de katholieke bezittingen in Haarlem aan de stad, zo ook het Jacobsgasthuis. In 1599 werden de gebouwen bestemd als stedelijke ‘beijaard’, een doorgangshuis voor reizigers, die er één nacht gratis onderdak en een maaltijd kregen.

Deze uitgaven drukten stevig op de kas van de stad, waardoor het gasthuis uiteindelijk ten onder ging aan zijn eigen succes. Landerijen waaruit het gasthuis voorheen jaarlijkse inkomsten ontving waardoor het zichzelf kon bedruipen waren door de stad voor andere doeleinden aangewend. Het gasthuis werd met subsidies overeind gehouden, tot het punt waar het gasthuis zelfs geen turf of boter meer op voorraad had. Behalve de prijs van de voedingsmiddelen – ‘de dierte van de eetbare waeren’ – waren ook de verslechterde staat door ‘generael verval van de tijt’ en het feit dat het vooral nog ‘bedelaars en slegt soort van volck’ trok, redenen om het gasthuis in 1698 te sluiten.

Pas in 1715, toen het gasthuis werd teruggegeven aan de Haarlemse katholieke gemeenschap, kwam er een definitieve nieuwe bestemming en werd, onder de nieuwe naam Sint Jacobs Godshuis, een armen- en weeshuis gesticht. De eerste bewoners waren negen weeskinderen. Waarschijnlijk stamt de huidige L-vormige bebouwing van Hagestraat 12 uit deze periode. In de lange vleugel (op de foto bouwdeel B) waren waarschijnlijk de wezen of armen gehuisvest.

Gebruik
Sociaal-maatschappelijk

De spiegelzaal is zeer geschikt voor tai chi, meditatie en ballet

In de loop van de 20e eeuw veranderde de samenleving en werden wezen bijvoorbeeld steeds meer in een gezinssituatie opgevangen in plaats van in een tehuis. De laatste jaren, van 1945 tot 1966 deed het Jacobs Godshuis dienst als bejaardenhuis. Daarna stond het leeg tot in 1972 vier sociaal geëngageerde bevriende echtparen er een woon-, leef- en werkgemeenschap beginnen als de Vereniging Rosenstock-Huessy.

De woongroep bestaat nog altijd en er worden verschillende culturele activiteiten georganiseerd. In de lange vleugel van Hagestraat 12 bevinden zich behalve drie appartementen de bibliotheek en de spiegelzaal. In de laatste vinden tal van yoga, tai chi, meditatie, ballet en danslessen plaats. Daarboven is de bibliotheek, waar lezingen, vergaderingen en presentaties gehouden kunnen worden. Elders in het complex is ook de kapel te huur. Daarnaast heeft een aantal organisaties met een maatschappelijke doelstelling hier onderdak gevonden.

Kloosterkeuken
Oude eetzaal

Opleidingsrestaurant in historische omgeving

Een van deze huurders is de Kloosterkeuken, die hier al sinds 2000 is gevestigd. De Kloosterkeuken is een opleidingsbedrijf van Spaarne Werkt (voorheen Perspectief), die elders in het complex kantoor houdt. Vijftien leerlingen van circa 15-25 jaar worden hier opgeleid voor het restaurantwezen.

Deze leerlingen vallen in het reguliere onderwijs om uiteenlopende redenen buiten de boot. Via scholen, gemeenten en andere instanties komen zij in contact met de Kloosterkeuken, waarna een intake volgt. Motivatie is belangrijk, want het is hard werken en de dagen zijn lang. Onder begeleiding van drie leermeesters doen de leerlingen alles zelf, van de keuken en de bediening tot en met de afwas. En met succes, van alle leerlingen stroomt 75% door naar een betaalde baan elders in de horeca of een vervolgopleiding.

Werd hier al vanaf de 15e eeuw gekookt voor de pelgrims op weg naar Santiago, nu kunt u hier terecht voor een heerlijke maaltijd in een historische ambiance. Waar vroeger ook al het eetgedeelte van het huis was is nu een eetzaal. Ook de korte vleugel (bouwdeel C op de foto) is in gebruik door de Kloosterkeuken. Hier bevindt zich de vroegere keuken, met nog de oude kookketels, de ‘witjes’ op de muur en zwart/wit tegels op de vloer. Ook deze ruimte is nu in gebruik als eetzaal. En bij mooi weer is er natuurlijk de heerlijke, besloten ‘kloostertuin’.
www.dekloosterkeuken.nl

Rol Stadsherstel
Gefaseerde restauratie

Stichting Rosenstock-Huessy Huis nam, toen de zorg en investering te groot werden, contact op met ons als betrouwbare partij om dit bijzondere complex toekomstperspectief te geven. Op de laatste dag van 2015 werd het geheel overgedragen aan Stadsherstel.

De voorgevel aan de straatzijde is vermoedelijk 18e-eeuws, maar de oostgevel aan de Hagepleinzijde met de stalen ramen is later grotendeels herbouwd, vermoedelijk in het interbellum. Er is een nieuwe muur tegen de bestaande aan gemetseld met daarin nieuwe, regelmatige sparingen voor de nieuwe stalen vensters. Aan de Westzijde, waar de binnenplaats is, is een van de vensters verbouwd tot doorgang naar een balkon, beide rond 1904 gerealiseerd, vermoedelijk voor de verpleging van patiënten met tuberculose.

De verbouwing van het Rosenstock-Huessy Huis, het op één na grootste Stadsherstel project, wordt gefaseerd – bouwdeel voor bouwdeel – aangepakt. Van bouwdeel B aan de Hagestraat 12 zijn de eerste verdieping en zolder in 2018/2019 gerestaureerd. Er bevinden zich nu drie appartementen en de, nu aan de tijd aangepaste, bibliotheek.

Op de kapverdieping zijn 2 appartementen, waar onder andere een van de bewoonsters van het eerste uur haar woning heeft. Om de ruimte beter bruikbaar te maken is de horizontale balk in het spant (de ‘trekplaat’) hoger geplaatst. Op de dak zijn aan de oostzijde zonnepanelen geplaatst.

Ik werk hier nu zo’n 20 jaar en al mijn passie zit in de Kloosterkeuken. Het is een luxe om in zo’n schitterende historische omgeving te werken, al is het ook wat uitdagend soms: zo kan het gebeuren dat het gruis en stof uit het plafond naar beneden komt.
Richard de Groot, maître Kloosterkeuken
Meer informatie

Bronnen:
Archief Stadsherstel
Beknopte geschiedenis van Haarlem, mej. dr. G.H. Kurtz (1942)
Kloosterkeuken
Liefdewerk tot in eeuwigheid, geschiedenis van het Sint Jacobs Godshuis in Haarlem (1437-1715-2015), Wim Cerutti (2015)
Noord-Hollands Archief
Rosenstock-Huessy Huis
Santiago.nl

Aan dit project hebben meegewerkt:
Brandjes van Baalen architecten
IDenergie installatie advies
Akerbouw
VHGM
Visser Pomptechniek
Klomp Technisch Buro
Boon installatietechniek
Bouwmensen-Amersfoort (leerlingenbouwplaats)

Dit project is mede mogelijk gemaakt door:
Provincie Noord-Holland

Cookie toestemming
Wij gebruiken cookies om uw gebruikerservaring te optimaliseren en het webverkeer te analyseren. De analytische cookies zijn volledig geanonimiseerd en worden niet gedeeld. Lees meer over hoe wij cookies gebruiken. Als u akkoord gaat met ons gebruik van cookies, klikt u op "Ok, ik wil verder".
instellingen
Functionele cookies: deze cookies zijn nodig voor een goed werkende website
Analytische cookies: deze cookies worden gebruikt om statistieken van de website bij te houden. De analytische cookies zijn volledig geanonimiseerd en worden niet gedeeld. Tevens wordt het laatste octet van het IP-adres automatisch gemaskeerd.