Antoniestraat 5

Hier vestigden zich kleine bedrijfjes en winkels

Antoniestraat 5 is gelegen op een perceel in het hart van het Haarlemse Burgwalgebied in de binnenstad. De Burgwalbuurt ontstond in de veertiende eeuw, door aanplemping van de rivier. Achter de grote percelen en panden direct aan het Spaarne, vestigden zich kleinschalige neringen en bedrijfjes, onder andere aan de Achterstraat: de naam die de huidige Antoniestraat tot eind 19e eeuw zal dragen. Te midden hiervan werd in 1437 het Sint Jacobs Gasthuis gesticht, het latere Rosenstock-Huessy Huis. Het winkelpand grenst met de achterzijde aan de binnenplaats van dit complex, waarvan het inmiddels onderdeel uitmaakt.

Exemplarisch voor de gevarieerde historische bebouwing

Het gemeentelijk monument is een vrij gaaf bewaard gebleven drielaags voormalig winkelhuis met bovenwoning in een sobere neorenaissancetrant. Het is voorzien van een lijstgevel, mansardedak met een klein wolfseinde aan de voorgevel, vensters met strekken met geboorte- en sluitstenen en een houten winkelpui met pilasters met een fantasiekapiteel.

Het authentieke, markante pand maakt een wezenlijk en onlosmakelijk onderdeel uit van de aaneengesloten historische gevelwand aan de oostzijde van de Antoniestraat. De gevarieerde historische bebouwing in deze buurt werd al vanaf de Middeleeuwen vooral door kleinschalige bedrijfjes en winkels bepaald en dit winkelhuis is daar een karakteristiek voorbeeld van.

De voorgevel stamt uit omstreeks 1891, al is het – gezien de Middeleeuwse oorsprong van de buurt – in de kern mogelijk ouder. Het is aannemelijk dat de twee dragende zijmuren ouder zijn, zo werd bij een kijkgat in de linker zijmuur een achterliggende oude muur zichtbaar met een ronde ontlastingsboog. Ook de drie spanten met rechte spantbenen en korbelen op de zolder zijn waarschijnlijk ouder.

De eerste eigenaren zijn tapper

De oudst bekende eigenaar is Willem Bymans in 1832. Hij woont waarschijnlijk zelf in het pand en is tapper van beroep. Hij bezit ook nog een pakhuis verderop in de straat. Waarschijnlijk verkoopt Bymans de twee panden rond 1840 aan Thijs Dekker, ook een tapper, en rond 1843 worden ze publiekelijk verkocht. Nieuwe eigenaar is dan Teunis Lamslag, timmerman op het Bagijnhof. Lamslag koopt veel panden op om ze snel weer te verkopen, dit geldt ook voor het huis op nummer 5: in 1844 wordt het alweer verkocht.

In dienstjaar 1845 komt het pand in eigendom van de wever Izaak Serné, die in de Doelestraat woont, waar hij een pand bezit, naast een pakhuis op het Nieuwekerksplein. Dit pand koopt hij waarschijnlijk voor zijn zoon, ook Izaak geheten, die als barbier in de Achterstraat eigenaar van het pand wordt. Zoon Izaak verwerft ook huizen in de Hoogstraat en Hondesteeg (de huidige Sint Antoniesteeg), alsmede enkele stallen en tuinen in deze steeg. In 1890 wordt het huis in de Achterstraat verkocht aan Cornelis Johannes Jonckbloedt, leerhandelaar en winkelier aan de Gedempte Oudegracht. Na de koop verandert (volgens het kadaster) de straatnaam van Achterstraat in Anthoniestraat.

Het pand kent uiteenlopende functies

Een jaar later volgt een verbouwing en sloop op het perceel: het pand krijgt dan de huidige voorgevel en de indeling van een winkel met bovenwoning. In 1900 wordt het pand onderdeel van het complex tussen de Antoniestraat en Hagestraat in eigendom van het ‘R.C. Wees en Armenhuis Sint Jacob’.

In de daaropvolgende 70 jaar wordt het pand meerdere keren aangepast. Bij een verbouwing in 1901 worden onder meer een nieuwe kap en achtergevel gerealiseerd. Het pand heeft een bovenwoning en op de begane grond een winkel. Zo maakt kuiper Divendal hier bloemkuipen, emmers en tobben tot hij rond 1911 naar buurpand nummer 3 verhuist. Daarna gebruikt J.J. Hendriks, een handelaar in tweedehands meubelen, de ruimte.

In 1925 wordt op verzoek van het ‘College van Regenten’ een bestaand privaat met tonnenstelsel op de verdieping vervangen door een WC met waterspoeling, aangesloten op het gemeenteriool. De indeling van de begane grond lijkt dan inmiddels gewijzigd: de winkel aan de voorzijde en het woongedeelte aan de achterzijde hebben plaatsgemaakt voor bergruimte. In 1926 wordt een tussenmuur geplaatst en doet de voormalige winkel dienst als eetkamer; de voormalige achterkamer wordt keuken, waarschijnlijk in gebruik bij het Sint Jacob zelf. De indeling op de verdieping blijft ongewijzigd.

Het huis wordt bewoond door drie generaties Habraken

In 1922 komt Harry Habraken, docent aan de grafische school vanuit Den Bosch naar Haarlem om directeur te worden van de in 1860 opgerichte katholieke drukkerij die bij het Jacobs Godshuis hoort. Habraken komt met zijn gezin in het woonhuis aan de Antoniestraat wonen. Harry is een rustige man, die zijn geluk vindt in zijn gezin met 11 kinderen, de kerk, en de R.K. Harmonie De Spaarnebazuin, waarvan hij medeoprichter is. Naast zijn werkzaamheden is hij maatschappelijk actief in de politiek en het verenigingsleven. Zo zit hij in het bestuur van de R.K. Bond voor Groote Gezinnen.

In de Tweede Wereldoorlog gaat het helemaal mis als Harry verraden wordt na het verzorgen van illegaal drukwerk en een kleine maand voor de bevrijding wordt gefusilleerd. Lees HIER het verhaal.

Zijn weduwe blijft wonen op nummer 5. Na hun trouwen trekken de ouders van Frank Habraken (geboren in 1959) vanwege de woningnood bij haar in. Oma verhuist naar de eerste verdieping, waar ook de slaapkamer van de ouders van Frank is. Het jonge gezin woont op de begane grond. De kinderen slapen op zolder, aan de achterkant.

Jeugdherinneringen: fietsen, snoepgoed en kunstschaatsen

Frank woont tot zijn twaalfde in het huis. Hij kan zich nog herinneren dat het complex dienstdeed als bejaardenhuis. Mannen en vrouwen gescheiden; er werd veel gekaart door de heren weet Frank te vertellen. Maar het complex raakte leger en leger. Zijn vader had alle sleutels van het complex en met slecht weer mocht er weleens op zolder worden gespeeld. Het plein was een speelplaats voor de buurt, een echt fabrieksstraatje was de Antoniestraat in die tijd, en veel buurtkinderen leerden er fietsen.
Dit mocht overigens niet altijd: in de toegangspoort naar de binnenplaats stond de lood-smeltoven waarin oude gebruikte letters werden omgesmolten voor hergebruik. Als deze in gebruik was mochten de kinderen vanwege de hitte niet in de buurt komen. Na het smelten werd vaak een aardappel in het vloeibare lood gegooid: het aardappelzetmeel bond zich met de inktresten, waarmee vervuiling van de nieuw gesmolten loodstaven grotendeels werd voorkomen.

Als jongetje uit een katholiek gezin werd hij nog weleens uit de klas gehaald om als misdienaar aanwezig te zijn bij begrafenissen en trouwerijen. Vooral die laatste waren in trek, want dan werd je nog weleens wat snoepgoed toegestopt. Ook kleindochter Tonny Gadellaa-Habraken, een nicht van Frank en dochter van de oudste zoon Wim, herinnert zich diensten in de kapel. Als tiener in de jaren zestig werkte zij in vakanties in de drukkerij, inmiddels voortgezet door haar vader, om te sparen voor kunstschaatsen. De kantinejuffrouw was een tenger vrouwtje maar ze was zo sterk dat ze het bij het stoeien won van alle mannen.

Toen het Jacob Godshuis veranderde in het Rosenstock-Huessy Huis werd alles compleet anders. En het gezin Habraken besloot, ook na enig aandringen van de nieuwe eigenaren die een leefgemeenschap voor ogen hadden, te verhuizen. Dat gebeurde in 1972.

Een herdenkingsdrieluik van glas in lood uit 1949 is na sluiting van de drukkerij in 1968 aangepast en verhuisd naar het bovenlicht van nummer 5 (het huidige 5A). Het middelste raam bleef bewaard en is ons door de nabestaanden geschonken. Wij hebben het gerestaureerd en de aannemer heeft het gezien de achterliggende geschiedenis kosteloos teruggeplaatst, een heel mooi gebaar. In 2024 is het onthuld door kleinkinderen Tonny Gadellaa-Habraken en Frank Habraken.