Fort Diemerdam

42 forten en 2 kustbatterijen

Elk van de 42 forten van de Stelling van Amsterdam bestaat uit een genieloods, een fortwachterswoning, conducteurswoning en een forteiland waar een betonnen gebouw op staat. Kustbatterij Diemerdam, in de volksmond Fort Diemerdam, is dan ook geen officieel fort maar een Kustbatterij. Het heeft geen betonnen gebouw maar wel een paar kleintjes in een glooiend landschap, o.a. voor opslag van munitie. De kustbatterij moest er onder meer voor zorgen dat de vijand niet via het water Amsterdam kon bereiken. En om de kustbatterij te bewaken, óók in tijden van vrede, was ook hier een fortwachter met een fortwachterswoning en een woning voor de conducteur, die verantwoordelijk was voor het onderhoud van het geschut. In de conducteurswoning werden ook soldaten ondergebracht. De conducteurswoning is gebouwd volgens de regels van de Kringenwet. Deze woning met een plint van 60 centimeter en daarop de houten opbouw, is op dit fort al net na de eerste wereldoorlog gesloopt en er is niks meer voor teruggekomen. Tot Stadsherstel plannen maakte om het fort meer toegankelijk te maken.

Het idee kwam naar voren om op het fort een horecagelegenheid te realiseren. In eerste instantie werd gedacht aan een replica van de gesloopte woning. Maar wij besloten toch anders: we gaven een jong architectenbureau de kans om iets bijzonders te ontwerpen.

Nieuw gebouw op footprint van conducteurswoning

Het glooiende landschap inspireerde de architecten van het jonge architectenbureau Emma bij het ontwerp van het nieuwe gebouw. Alsook het oude gebouw. Het idee kwam namelijk naar voren om iets met de regels van de Kringenwet en de contouren van de oude woning te doen. Besloten werd om het gebouw niet op een sokkel van 60 centimeter baksteen te plaatsen, maar die sokkel 60 centimeter de grond in te drukken. En daar het gebouw op te zetten. De grond in te gaan gaf als voordeel de mogelijkheid om twee goede verdiepingen te maken, zonder dat het pand hoger werd dan de nog bestaande fortwachterswoning. Helemaal mooi was het toen we tijdens het archeologisch onderzoek de oude fundering van de conducteurswoning vonden en het nieuwe pand op exact dezelfde plek konden zetten.

Het paviljoen is dus weer gebouwd volgens de tradities van het bouwen binnen de Kringenwet: 60 centimeter steen met daarop hout. Om het nieuwe gebouw is een houten shawl geplaatst, die de plek beschermt en waarin de nodige ruimten een plek hebben gekregen.

Aardewerk en een duit

Vóór de locatie van het te bouwen paviljoen werden geen funderingsresten of andere overblijfselen van bouwwerken gevonden. Dat was ook niet te verwachten, omdat hier de aarden wal van het fort heeft gelegen. Wel werden ophogingslagen gevonden. Deze bestonden uit klei met afvalresten uit de 18e eeuw en uit zand uit de 19e eeuw.

In de kleilaag werden geen grote hoeveelheden afval gevonden. Het ophogingsmateriaal kwam dus niet van een vuilnisbelt. Mogelijk was het afkomstig van baggerwerkzaamheden die plaatsvonden vanwege de voortdurende verzanding van de Amsterdamse haven. De afdeling Stads Graaf- en Modderwerken van het Stads Fabriekambt was constant op zoek naar plekken waar de enorme hoeveelheden bagger geborgen konden worden.

Tijdens het archeologische onderzoek vonden we aardewerk, dat gedateerd kan worden in de 18e eeuw. Ook werd een West-Friese duit uit 1702 gevonden. Hoewel muntgeld lang in omloop kan zijn en dus geen precieze datering oplevert, weten we door deze vondst wel het jaar waarin de ophogingslaag op z’n vroegst is neergelegd. Het ligt echter voor de hand deze laag in verband te brengen met de kustbatterij, die onderdeel was van de verdedigingslinie rondom Amsterdam, welke in 1787 door de Patriotten werd ingericht toen de Pruisische koning ons land binnenviel.

Terugbrengen enige bolwerk in de stelling

Het bolwerk, overigens het enige bolwerk in de Stelling, werd jaren geleden doorboord en deels weggehaald om een makkelijke toegang naar de fortwachterswoning te realiseren: je moest de woning immers toch met de auto bereiken. Wij hebben dit bolwerk teruggebracht en hierin de installaties van de nieuwbouw geïntegreerd. Het is leuk dat je het bolwerk nu ook weer kunt beklimmen en ook met de rolstoel kunt bereiken. Ook is vanaf het bolwerk de tweede verdieping van het paviljoen bereikbaar.

Het paviljoen is nu onder andere voorzien van luchtwarmtepompen en het loost vuilwater op een helofytenveld. Daar wordt afvalwater door riet gezuiverd en geloosd op de fortgracht. De houten gevel is geïsoleerd met isovlas en bekleed met 40.000 shingles van onbehandeld cederhout. Al naar gelang de oriëntatie van het gebouw zijn de shingles verschillend verkleurd. Ook maakt het uit of ze veel licht of regen vangen.