Schuilkerk ‘de Hoop’

De Hoop is gebouwd in 1786 als schuilkerk en deed tot 1910 dienst.

Tijdens de 80-jarige oorlog met Spanje sloot Amsterdam zich aan bij de Prins van Oranje. In 1578 werd de gereformeerde religie de heersende godsdienst, deze gebeurtenis wordt de Alteratie genoemd. Andere godsdiensten mochten vanaf die tijd niet meer openlijk beleden worden, en daarom gebruikten deze gelovigen schuilkerken.

Een schuilkerk (eigenlijk huiskerk) is een van buiten niet als zodanig herkenbaar kerkgebouw zoals die werden gebruikt door rooms-katholieken, oudkatholieken, remonstranten, lutheranen en doopsgezinden vanaf 1578. Dergelijke schuilkerken kwamen in grote delen van Nederland voor.

In steden waren schuilkerken vooral in huizen en pakhuizen gevestigd, op het platteland had een kerk doorgaans het uiterlijk van een schuur en werd daarom ook wel schuurkerk genoemd. Stadsherstel bezit ook de schuurkerk, de Zuidervermanning in Westzaan.

Bij de bouw van het nieuwe kerkgebouw in 1786, vermoedelijk naar ontwerp van meester metselaar Willem van Wouw, werden er door de Staten de bepalingen meegegeven dat er niet te veel ramen mochten komen en de deurkozijnen moesten van normale afmetingen zijn. De inventaris van de oude schuilkerk met o.a. het Blötzorgel, van de Amsterdamse orgelbouwer Hendrik Blötz, werd naar het nieuwe gebouw overgebracht. Er was wel een schuld van ƒ12.000 en de kerk kreeg de toepasselijke naam ‘De Hoop’.

De laat 18e eeuwse schuilkerk ‘De Hoop’ is opgetrokken in baksteen op een rechthoekige plattegrond ter diepte van zes traveeën met twee bouwlagen en kapverdieping De witgepleisterde voorgevel is verder voorzien van horizontale schijnvoegen.

Inwendig was het gehele interieur gepleisterd en gedecoreerd in Lodewijk-XVI-stijl, waarvan ondanks de brand nog enkele belangrijke delen bewaard zijn gebleven.

Acht Toscaanse zuilen verdelen de kerkruimte in een priesterkoor, middenschip en twee zijbeuken. Rechts achter in het gebouw bevindt zich een trap naar de galerijen en daar waar het orgel vroeger stond was ruimte voor het zangkoor. De uiteindelijke kerkruimte krijgt een halfronde absis en verder heeft De Hoop een rondlopende architraaf met een rijk versierde kroonlijst, trigliefen en metopen versierd met classicistische rozetten.

Met veel vakmanschap is in de 18e eeuw het rijk gedecoreerde stucwerk aangebracht

De altaarnis is versierd met twee pilasters, die bekroond zijn met vergulde ionische kapitelen. Aan weerszijden zitten de deuren naar de sacristie met daarboven in de nissen de beelden van Petrus (links) en Maria met het Christuskind (rechts). De nissen zijn aan de bovenzijde versierd met symbolische voorstellingen (allegorische reliëfs). Boven Petrus is een voorstelling van het lam gods te zien met in zijn poten het kruisvaandel en liggend op het boek met de zeven zegels uit de apocalyps (het laatste boek van de bijbel).

Het absisgewelf is versierd met de allegorische symbolen geloof, hoop en liefde. En de noordzijde met de pelikaan die zijn jongen voedt als symbool voor de christelijke naastenliefde.

Op de westelijke wand is een voorstelling te zien van het oude testament met de tafel met toonbroden bekroond door een lamp; rechts daarvan een brandend wierrookvat en de twee tafelen der wet met de tien geboden. In de nis hieronder heeft waarschijnlijk St. Jozef gestaan. De voorstelling op de zuidelijke wand zijn helemaal verdwenen. Waarschijnlijk zijn hier de symbolen van het nieuwe testament afgebeeld geweest.

Er was veel stucwerk deels verloren gegaan maar aan de resten was wel te zien dat het met veel vakmanschap in de 18e eeuw aangebracht was. Het stucwerk met alle versieringen was van de hand van de stukadoors gebroeders J. en M. de Wolff.

Van Schuilkerk naar verenigingsgebouw, opslag en orgelschool.

In 1881 wordt er een pastorie gebouwd. Architect Bleijs ontwierp een prachtige pastorie met een toren, zodat de Hoop zich nu beter als kerk zou kunnen manifesteren. Na de bouw van de pastorie in 1882 gaat alle aandacht uit naar het bouwen van een nieuwe kerk aan de andere kant van de pastorie. Als deze kerk, de St Petrus Bandenkerk in 1910 wordt ingewijd, eindigt de 125-jarige geschiedenis van schuilkerk de Hoop als parochiekerk in Diemen.

De Hoop werd vanaf 1910 gebruikt als verenigingsgebouw. Het altaar werd verbouwd tot podium voor toneeluitvoeringen en verenigingen konden gebruik maken van de ingebouwde ruimtes op de verdieping.

In de WOII werd de Hoop o.a. gebruikt door de Duitsers als inleverplaats voor radio’s. In 1945 werden er voedselpakketten uitgedeeld.

Na de oorlog was De Hoop weer in gebruik voor verenigingen en dansavonden. In de jaren ’60 nam het gebruik af en uiteindelijk was er een orgelschool gevestigd en stonden er 21 elektronische orgels.

In 1990 was er een grote brand en ging er veel verloren. Maar gelukkig bleek dat er ook veel gespaard was achter betimmeringen. De Diemenaren zagen na de brand pas goed wat voor bijzonder gebouw De Hoop was.