Waterstaatskerk, óók voor voorbijvarende schippersgezinnen

S

Schellingwouderkerk

Wijkergouw 6, Amsterdam

In Schellingwoude, een dorp tegenover Amsterdam aan het IJ, stond sinds de veertiende eeuw al een kerkgebouw. De eerste steen van de huidige kerk werd in 1866 gelegd. De kerk is een zogenaamde waterstaatskerk maar met nog zeventiende-eeuwse interieuronderdelen van haar voorgangers. Door haar ligging aan het water werden de hervormde kerkdiensten ook bezocht door schippersgezinnen.

14e eeuw
Eerste kerk
1866
Bouwjaar kerk
1998
Vervallen en niet meer in gebruik
2000
Gerestaureerd
Nu
Evenementenlocatie
Het dorp
Ontginningsdorp

Schellingwoude is ouder dan Amsterdam

Archeologische vondsten in de nabijheid van Schellingwoude lijken erop te duiden dat het plaatsje is begonnen als ontginningsdorp in de tijd dat het IJ nog niet gevormd was. Deze zeearm ontstond aan het einde van de 12e eeuw. Het bescheiden Schellingwoude is daarom waarschijnlijk ouder dan Amsterdam. Van de hoofdstad dateren de eerste bewoningssporen immers van na die tijd. In 1921 heeft Amsterdam Schellingwoude geannexeerd.

De vroegste vermelding van een kerk te Schellingwoude dateert van 1334-1335. In een rekening van de wijbisschop van Utrecht staat een post voor het wijden van de kerk in Schellingwoude. Op zestiende-eeuwse kaarten staat bij Schellingwoude een kerk ingetekend en in 1658 meldt Hendrik Soeteboom in zijn Historie van Waterland dat het dorp, hoewel het klein is, ‘een kerck en tooren’ bezit.

In de achttiende eeuw verschijnen er diverse prenten. De directe voorganger van de huidige kerk dateerde waarschijnlijk uit de eerste helft van de achttiende eeuw, maar zekerheid hierover hebben we niet. In 1862 was deze kerk dusdanig vervallen.  Een ingenieur van Waterstaat adviseerde om de kerk niet te herstellen, maar om een nieuwe neer te laten zetten omdat dit goedkoper was.

Ontwerp
Waterstaatskerk

Armlastige kerkbesturen schakelde Waterstaat in

Dat de kerk in Schellingwoude een zogenaamde Waterstaatskerk is, is niet aan de bouwstijl te zien. Het gaat erom of een ingenieur van Waterstaat, die altijd al verantwoordelijk was voor het goedkeuren van ontwerpen van nieuwe kerken, verantwoordelijk was voor het ontwerp. Armlastige kerkbesturen schakelden veelal een dergelijke ingenieur in. Ze kregen daarvoor ook subsidie, maar alleen als het ontwerp uiterst sober was.

De ontwerpen volgden de heersende architectuurstromingen en deden niet onder voor de ontwerpen van de gewone architecten. De ingenieur verantwoordelijk voor het ontwerp van de Schellingwouderkerk is de ‘Opzichter van den Waterstaat’ Gerrit Kater Pzn. Van de eerste steenlegging is een steen naast de ingang ingemetseld. De aanneemsom was 6.797 gulden.

De kerk is gebouwd voor de Hervormde Gemeente. Ook menig schippersgezin dat de zondag in of nabij de Schellingwouderhaven doorbracht, ging hier naar de kerk. In 1916 tijdens de Watersnoodramp stonden de koeien in de kerk te schuilen.

Interieur
Huistekens

Zeventiende-eeuwse monumentale onderdelen van voorganger.

De kerk bezit nog veel zeventiende-eeuwse interieuronderdelen uit haar voorgangers. Zoals de fraai gesneden eikenhouten renaissance preekstoel (1659). Met aan de linkerzijde van de kuip een koperen zandloperhouder, die de beschikbare tijd van de preek aangaf. De predikstoellezenaar (een schuin opstaande houder voor de statenbijbel) is voorzien van het teken van Schellingwoude, een boom met in zijn lover twaalf schillingen.

Ook stonden aan de rechterkant op de preekstoel twee blakers (kandelaars). Onder de preekstoel stonden twee kisten. Een hiervan stamde uit 1659 en is voorzien van fraai houtsnijwerk en hier en daar verguldsel. Hierin werden de bijbels bewaard. In de kerk is tevens de zware eikenhouten avondmaaltafel aanwezig met hierop een tinnen kandelaar en een houten lezenaar. Aan de kanselwand hangen de houten psalm- en gezangborden waarop men met krijt de nummers van de te zingen psalmen schreef. Verder bevinden zich hier de offerzakjes. De koperen kroonluchters komen uit de vorige kerk, net zoals de bronzen luidklokken uit 1696.

Vrienden bedankt

De Vrienden hebben bijgedragen aan de restauratie van het Flentrop orgel dat oorspronkelijk uit de kerk te Durgerdam kwam.
Word ook Vriend van Stadsherstel
Rol van Stadsherstel
Jarenlang niet meer gebruikt

In de jaren negentig van de twintigste eeuw liep het aantal gemeenteleden van de Schellingwouderkerk sterk terug. Aangezien in Nieuwendam nog een Hervormde kerk lag, besloot men alle activiteiten te concentreren in die kerk, die midden in een bewoonde omgeving ligt en bijgebouwen heeft.

In 1995 begonnen gesprekken tussen de Hervormde Gemeente en Stadsherstel over de mogelijkheden van een ander gebruik van het kerkgebouw in Schellingwoude. Uitgangspunt hierbij was dat de kerk een publieksfunctie zou behouden. In het najaar van 1999 vond voor het symbolische bedrag van één gulden de overdracht plaats. In hetzelfde jaar begon de restauratie, die ruim een jaar geduurd heeft.

De Schellingwouderkerk werd geschikt gemaakt om een tweede leven te beginnen als ruimte voor culturele activiteiten en feestelijke gelegenheden. Het is de kleinste kerk van Stadsherstel. Door de landelijke ligging is dit rijksmonument een romantische locatie voor het sluiten van huwelijken. Idyllisch in combinatie met de muziekkapel waar bijvoorbeeld een strijkkwartet kan spelen of waar de bruidstaart aangesneden wordt.

Meer informatie

Bronnen:
Archief Stadsherstel
Stadsarchief Amsterdam
Beeldbank Rijksdienst voor het Cultureel erfgoed
Beeldbank Rijksmuseum
Delpher

Cookie toestemming
Wij gebruiken cookies om uw gebruikerservaring te optimaliseren en het webverkeer te analyseren. De analytische cookies zijn volledig geanonimiseerd en worden niet gedeeld. Lees meer over hoe wij cookies gebruiken. Als u akkoord gaat met ons gebruik van cookies, klikt u op "Ok, ik wil verder".
instellingen
Functionele cookies: deze cookies zijn nodig voor een goed werkende website
Analytische cookies: deze cookies worden gebruikt om statistieken van de website bij te houden. De analytische cookies zijn volledig geanonimiseerd en worden niet gedeeld. Tevens wordt het laatste octet van het IP-adres automatisch gemaskeerd.