De Duif,
verborgen parel van Amsterdam

D

De Duif

Prinsengracht 756, Amsterdam

De Duif aan de Prinsengracht is de eerste katholieke kerk in Amsterdam aan de openbare weg sinds de afzetting van de katholieke stadsregering. Het dankt haar naam aan haar voorganger, schuilkerkje Het Vrede-duifje die meester-timmerman Gijsbert Pietersz in 1671 op eigen kosten tegen de achtergevels van een aantal huisjes aan de Kerkstraat bouwde. In 1795 kocht pastoor Offerman aan de Prinsengracht het terrein van de afgebrande suikerfabriek Het Fortuyn voor de bouw van een groter kerkgebouw.

1671
Bouw schuilkerk Het Vrede-duifje
1796
Nieuwe gebouw Vrede-Duif
1853
Bouw De Duif Prinsengracht
1974
Stichting De Duif kraakt gesloten kerk
1995
Aankoop door AMF/ Stadsherstel
1998-2002
Restauratie
2006
Verhuur door Stadsherstel, kerkdiensten op zondag
Bouwhistorie
Heilige Willibrordus

De kerk, gewijd aan de Heilige Willibrordus en later met de toevoeging “binnen de Veste”, is een schepping uit 1856-1857 van Theo Molkenboer. Het stond jarenlang in de stutten. Het gebouw oogt aan de buitenkant enigszins ingetogen en kan tot het neoclassicisme worden gerekend. Dit is te zien aan de versierde voorgevel, inclusief zuilen met daarboven een driehoekig geveldeel, timpaan genaamd. Molkenboer is geïnspireerd door de barokke kerken van Italië, Frankrijk en België. De onderste verdieping wordt ingedeeld door de gekoppelde Dorische pilasters op een hardstenen basement met daartussen de ingangen, nissen met heiligenbeelden en een mozaïek uit latere tijd.

Dankzij een Vriendenbijdrage schitteren sinds 2018 het duifje in het timpaan en de Latijnse tekst IN LOCO ISTO DABO PACEM, vertaald: Op deze plek zal ik (u) vrede schenken, weer boven de entree. Het goud is gedrukt op vloeipapier van 10 x 10 cm. Door de vloeipapiertjes op de gelijmde ondergrond te drukken hecht het goud direct. Helemaal aan het einde van het traject worden losse schilfers goud ervan af gepolijst met een goudstoffertje van eekhoorntjeshaar. Het verguldsel blijft zeker dertig jaar zitten.

De schittering van bladgoud kan niet worden geëvenaard door goudverf. Het echte bladgoud zorgt voor een veel mooiere glans. Bovendien is het duurzamer en van kilometers ver te zien.
Decoratieschilder en verguldspecialist Hans Koning over het vergulden van het duifje op De Duif
Gebruik
Kraken tegen sloop

Tot 1974 was het in gebruik als Rooms-Katholieke parochiekerk. Om het voor sloop te behoeden, kraakten verontruste parochianen het gebouw. Zij gebruikten het onofficieel voor kerkdiensten. Later ging deze groep door als “Oecumenische Basisgemeente”, een “progressieve club”. Eén van de voorgangers was acteur Jos Brink (1942-2007).

In 1990 zocht de groep contact met het Amsterdams Monumenten Fonds (AMF), waarmee Stadsherstel eind 1999 fuseerde. Het onderhoud was voor deze vrijwilligers namelijk niet op te brengen en het gebouw ging steeds verder achteruit.

Na jaren van verval en dreiging met sloop is dit kerkgebouw alsnog op de Rijksmonumentenlijst gekomen. Het AMF kreeg het kerkgebouw in 1995 in eigendom van het Bisdom Haarlem. De restauratie startte in 1998 en duurde tot 2002. Daarbij is het ook geschikt gemaakt voor gebruik als cultureel centrum c.q. concertzaal. Op zondagochtend zijn in de kerk diensten van de Oecumenische Basisgemeente De Duif.

Orgelconcerten
Imposante Smits orgel

Het orgel in De Duif is van de beroemde firma Smits uit Brabant. Het is met 45 stemmen, verdeeld over 3 manualen en vrij pedaal, één van de grootste orgels uit de werkplaats van Smits en het grootste boven de rivieren. Het instrument werd om financiële redenen in twee delen gemaakt. Het eerste deel was speelklaar in 1864. Pas in 1882, zo’n 25 jaar na het gereed komen van de kerk, was er genoeg geld om het gehele orgel te voltooien.

Het orgel verkeerde al enige tientallen jaren in uiterst slechte toestand. In 1997 werd het imposante orgel gedemonteerd voor restauratie. Pas zeven jaar later – najaar 2004 – is begonnen met het terugplaatsen van het hernieuwde orgel. Door financiële tegenslag heeft deze fase langer geduurd dan aanvankelijk gedacht, op 25 september 2006 werd het feestelijk in gebruik genomen.

Stadsherstel organiseert een zondagmiddag in de maand en ’s zomers zelfs iedere zondag een orgelconcert. Het programma is samengesteld door Stephan van de Wijgert, vaste organist van de Duif.

Rol van Stadsherstel
Bijzondere restauratie

Onder lagen muurverf

Onder lagen muurverf zijn delen van de originele wandschilderingen tevoorschijn gekomen. Dunselman bracht deze rond 1900 aan op een voorzetwand van eterniet (kunstmatig gesteente met asbest). Na het verwijderen van deze voorzetwanden kwamen er schilderingen van Trautwein tevoorschijn.

Helaas waren deze volledig aangetast door vocht en zouten. Uit onderzoek bleek dat Trautwein’s schilderingen van de twaalf apostelen origineel waren, maar diverse malen van een andere achtergrond en omgeving waren voorzien. Iets wat in die tijd vaak gebeurde. Door kleine delen te restaureren en zo de verschillende schilderlagen bloot te leggen, wordt de toeschouwer mee teruggenomen in de historie van de kerk.

Bijzonder aan de restauratie is ook de verwarming die uit circa 300 roosters op de vloer komt. Onderaan de balustrade, op ongeveer vier meter hoogte zijn gaten waaruit horizontaal lucht wordt geblazen. Deze luchtlaag vormt een thermisch plafond dat de warmte beneden houdt en hier laat circuleren om een goed verblijfsklimaat te creëren.

Meer informatie

Bronnen:
Website Oecumenische Basisgemeente De Duif
Vriendenwandeling Stadsherstel Amsterdam 2013

Kom langs

De kerk is elke eerste woensdag en derde zondag van de maand open voor publiek van 12:00 tot 16:00 uur.

Het verhaal van Stadsherstel

Cookie toestemming
Wij gebruiken cookies om uw gebruikerservaring te optimaliseren en het webverkeer te analyseren. De analytische cookies zijn volledig geanonimiseerd en worden niet gedeeld. Lees meer over hoe wij cookies gebruiken. Als u akkoord gaat met ons gebruik van cookies, klikt u op "Ok, ik wil verder".
instellingen
Functionele cookies: deze cookies zijn nodig voor een goed werkende website
Analytische cookies: deze cookies worden gebruikt om statistieken van de website bij te houden. De analytische cookies zijn volledig geanonimiseerd en worden niet gedeeld. Tevens wordt het laatste octet van het IP-adres automatisch gemaskeerd.