Schooltje van Dik Trom

Laat 19e-eeuwse dorpsschooltje

Het éénklassige schooltje met aangebouwde onderwijzerswoning is één van de weinig overgeblevene in zijn soort in Noord-Holland. Dit soort plattelandsschooltjes kwam vaak voor, maar vele zijn ondertussen gesloopt of onherkenbaar verminkt. Qua architectuur is het gebouwtje een waardig vertegenwoordiger van de architectuur uit het einde van de 19^e eeuw. De architect is onbekend.

Het schooltje is gelegen in het gehucht Etersheim, gemeente Edam-Volendam, vlak achter de Zuiderzeedijk onder Hoorn en nabij Oosthuizen. Het ligt in een nog grotendeels authentieke plattelandsomgeving. Het is eigenlijk een buurtschap met een handjevol huizen, een kerkje, een molen en het kleinste snoepwinkeltje van Nederland. Het schooltje is tevens bijzonder, omdat het een grote rol speelt in de Nederlandse (kinder)literatuur.

Johan Kieviet (1858-1931) was de eerste onderwijzer. Hij ging wonen in de naastgelegen woning waar hij op zolder het eerste boek over Dik Trom schreef.

In 1939 werd het schooltje gesloten en in 1940 verkocht aan een veehouder die in de woning trok en het schooltje gebruikte als koeienstal en later opslagruimte. In 2007 ging zoon Jan Houtman naar de gemeente met het voornemen op de plaats van zijn vervallen woning een nieuw huis te bouwen. Toen dit publiek werd, ontstond door burgerinitiatief het plan om het pand van de slopershamer te redden en er een kinderboekenmuseum van te maken. De eigenaren werkten hier graag aan mee.

Maar zo gemakkelijk ging het niet. Het schooltje had geen beschermde status en kon dus gesloopt worden voor nieuwbouw. Het vertegenwoordigde daardoor een behoorlijke waarde én de eigenaar wilde een nieuwe woning.

Provincie, gemeente, het rijk, Stadsherstel en het burgerinitiatief sloegen de handen ineen. Een groot deel van de oplossing werd gevonden in het slopen van de grote vrachtwagenloods zodat de Ruimte voor Ruimte regeling hier kon worden toegepast en er een nieuwe woning voor Houtman in de tuin mocht komen. Als compensatie voor de sloop van de loods mocht er een extra woning gebouwd worden.

Eerste Crowdfundproject voor erfgoed in Nederland

De eerste stap was gezet, maar toen moesten we het geld voor de restauratie nog bij elkaar krijgen. We vroegen subsidies aan en kregen een mooie bijdrage van het Prins Bernhard Cultuurfonds. Daarnaast deden we mee met de Innovatieregeling Mooi Nederland. Deze regeling, van minister Cramer, was bedoeld om ruimtelijke kwaliteit en identiteit van stad en land te bevorderen en om innoverende projecten te vinden die als voorbeeld kunnen dienen voor anderen. In 2009 kregen wij als één van de 26 projecten, uit een inzending van 222 aanvragen een bijdrage uit handen van Rijksbouwmeester Liesbeth van der Pol.

Toen er nog € 50.000 euro miste, besloten we een crowdfundactie op te zetten. Crowdfunding bestond al geruime tijd maar was nog nooit in Nederland ingezet voor erfgoed. Het iconische project ‘Het Schooltje van Dik Trom’ was dus het eerste crowdfundproject van Nederland voor erfgoed. Dankzij vele donateurs en de Vrienden van Stadsherstel lukte het gelukkig om het bedrag bij elkaar te krijgen.

Zie hiernaast de video die wij destijds hebben gemaakt ten behoeve van de crowdfunding van het Dik Trom schooltje.

En zo konden wij op vrijdag 18 november 2011 het koopcontract tekenen, waarmee de weg vrij komt voor een grondige restauratie. Op z’n Dik Troms hebben we de redding gevierd. Op een zaterdagochtend verzamelden alle betrokkenen zich in de mist bij de Brekermolen. Daar werd Het Wilhelmus gespeeld op de trompet, net als bij feestelijke gelegenheden in de boeken van Dik Trom. Daarna liepen we, ook weer zoals Dik Trom, achter de fanfare over een plattelandsweggetje richting het schooltje. Natuurlijk begeleid door ezels.

Na de diverse speeches verrichtte Burgemeester Karen Heerschop van Zeevang, gedeputeerde Landbouw en Landelijk Gebied Jaap Bond en Rijksadviseur Cultureel Erfgoed Wim Eggenkamp de officiële handeling. De achterkleindochter van schrijver Kieviet met haar familie was deze ochtend ook aanwezig. Haar moeder is nog in het schooltje geboren.

We organiseerden verder een open dag met Oud-Hollandse spelletjes, ezeltje rijden (voor de echte Dik Trom-fans natuurlijk achterstevoren), men kon zich als Dik Trom laten fotograferen en een Dik Trom boek beluisteren in het schooltje.

In het kinderboekenmuseum wordt de ontstaansgeschiedenis van het boek van Dik Trom voor een breed publiek belicht. Ook is er aandacht voor de rol die Kieviet heeft gespeeld als auteur van het boek en als vernieuwer van het Nederlands onderwijs rond 1900. Bovendien wordt een beeld geschetst van de omgeving waarin hij leefde, het dorp Etersheim en de omliggende streek. Dit alles gebeurt dus in het gebouw waarin hij van 1883 tot 1903 heeft gewoond, geschreven en onderwezen, het pareltje van de collectie dus.

Het schooltje heeft – net als vroeger – maar één klaslokaal. Door de oude schoolbanken, een potkachel, nostalgische schoolborden en klompen onder de kapstok, waant u zich in vroeger tijden. In de grote boekenkast staan behalve verschillende uitgaven van Dik Trom boeken, vele andere boeken van C.Joh. Kieviet. De collectie van het Kinderboekenmuseum bevat daarnaast kinderboeken van vóór 1940. Naast de vaste collectie is er een steeds wisselende tentoonstelling te zien. Kinderen mogen zich verkleden als Ot en Sien op klompen. En wie wil, mag plaatsnemen in de schoolbanken en schrijven met een kroontjespen of met een griffel op een lei.

Bekijk op www.hetschooltjevandiktrom.nl meer over het schooltje en de actuele openingstijden.
TIP: Een bezoek aan het schooltje in combinatie met Het Dik Tromwandelpad (3km)