Molen de Zwaan

Molen de Zwaan is in 1638 als poldermolen gebouwd. Ze moest de 356 ha grote Klein-Duivendrechtse en Binnenbullewijkerpolder (de boezem van Amstelland) op peil houden. Hiervoor werd een door de wind aangedreven draaiend scheprad gebruikt dat het polderwater omhoog naar de Amstel bracht. In 1910 werden haar werkzaamheden overgenomen door het stoomgemaal van de polder Nieuwe Bullewijk.

De molen staat symbool voor het eeuwige gevecht tegen wateroverlast. Die overlast werd veroorzaakt door de ontginning van het veen ten behoeve van de landbouw. Dat begon al in de Middeleeuwen in de 11e eeuw. Door de voortschrijdende inklinking van de grond (veen) zakte het grondniveau, werd de grond te nat en moest het water weggepompt worden. Daarvoor werden watermolens gebruikt. Met als gevolg dat de oxidatie van het veen versterkt doorging. En zo werd een niet meer te stoppen proces in werking gezet.

Molen De Zwaan is als 8-kante binnenkruier gebouwd. Dit type is alleen in Noord-Holland te vinden en is meteen herkenbaar, want deze molens hebben geen staart. De molenaar moet de wieken van de molen boven in de kap naar de wind draaien (kruien). Met dit type molen zijn grote meren drooggemalen, zoals de Beemster. De Zwaan is in 1888 tot buitenkruier verbouwd, waardoor de molen vanaf het molenerf gekruid kan worden. Tegelijk werd aan de (natte) scheprad-kant van de molen de houten onderbouw in steen vernieuwd.

De Bloem is ook een grondzeiler, een vaak voorkomend type voor poldermolens en korenmolens. Grondzeilers hebben geen stelling. Ze staan vaak in het vrije veld en vangen daardoor voldoende wind. Doordat de wieken tot dicht bij de grond komen, kan de bediening op de begane grond geschieden.

De stalen wieken hebben een vlucht van 25,6. Dat is de afstand in meters van de ene wiektop tot de top van de tegenoverliggende wiek, dus twee maal de lengte van een wiek. Het is daardoor een molen met een grote vlucht. De meeste molens in Nederland hebben een vlucht die varieert van 23 tot 28 meter. De vlucht wordt als maatstaf gebruikt bij de onderverdeling in grootte van de molens.

Nadat de molen niet meer in gebruik was als poldermolen, is hij sterk in verval geraakt. In 1930 kreeg de Vereniging De Hollandsche Molen bemoeienis met het beheer van de molen. De molen werd toen verhuurd als woning en de molen zelf draaide niet meer. Er wordt een roede verwijderd, en ook het riet verdwijnt langzaamaan, waardoor er aan sloop gedacht werd. Nadat de laatste bewoners zijn vertrokken, schrijft de Volkskrant op 30 mei 1950 in een artikel:

“Toen hielden de wieken van de oude molen stil. De wieken-zeilen werden opgerold en er was niemand meer die de kruihaspel vatte en de kap naar de wind stelde. In het hart van de molen viel de stilte van de verlatenheid.”

Een tweede steen memoreert de restauratie van 1950 met de tekst:

Zoo overheid als burger voor ’t schoon van Neerlands erf ontrukten dezen molen aan ’t slopende bederf Aᵒ D 1950

De burgemeester van Ouder-Amstel, de heer F.J.J Boelens, verzet zich tegen sloop en samen met een bestuurslid van ‘’De Hollandsche Molen’’, en enkele Ouderkerkers richt hij de ‘’Stichting Molen te Ouderkerk’’ op. Zij namen de molen over van het polderbestuur voor het bedrag van f 1,-. Er wordt een restauratie voorbereid, en de kosten hiervan worden op zo’n f 23.000,– geraamd. De financiering is echter een groot probleem. Dan komt familie De Zwaan uit Amsterdam. Zij trekken zich het lot van de molen zeer aan en schenken de stichting een aanzienlijk geldbedrag. Hun enige eis is dat ze de molen als weekendwoning mogen gebruiken. Met dit geld, aangevuld met een overheidssubsidie, is er voldoende geld beschikbaar. Het rieten dak wordt vernieuwd, het gevlucht wordt weer compleet gemaakt, en er komt een nieuwe staart met kruirad. Ook wordt de molen vernoemd naar de familie De Zwaan.

In 1972 is de molen in eigendom overgedragen aan de Vereniging De Hollandsche Molen. Er volgt een restauratie en inwendig wordt het volledig een woning. Alle gaande werken, behalve het toen al niet meer aanwezige onderwiel, zijn daarvoor verwijderd, terwijl nadien, vanwege de verzwaring van de Amsteldijk, de voorwaterloop is gedicht. Scheprad en wateras zijn voor gebruik elders ter beschikking gesteld aan de Stichting “De Utrechtse Molens”.

De familie De Zwaan had inmiddels plaatsgemaakt voor nieuwe bewoners: de familie Jonker.