De 17e eeuwse
gebrandschilderde ramen
behoren tot de Unesco Top-10

K

Kerk Schermerhorn

Oosteinde 2, Schermerhorn

Wie de kerk van Schermerhorn ziet vraagt zich af hoe zo’n klein dorp aan zo’n grote kerk komt. Belangrijk om te weten is dat de kerk werd gebouwd in de Gouden Eeuw. De tachtigjarige oorlog was nog niet afgelopen, maar de provincies Holland, Zeeland en Utrecht hadden niet veel last meer van oorlogshandelingen. Amsterdam was het centrum van de wereldhandel.

Visserij en walvisvaart waren belangrijke bronnen van inkomsten, zeker voor de inwoners van De Rijp en Schermerhorn. Schippers in dienst van kooplieden voeren vanuit het Schermeer naar de Ooszee, met name voor graan en hout uit de Oostzeelanden. Schermerhorn was daarom een rijk en welvarend dorp.

1634
Bouw van de kerk
2001
SOHK neemt de kerk over
2016
Stadsherstel neemt de kerk over
2016
Restauratie
Nu
Evenementenlocatie van Stadsherstel
Bouw
Kunstschatten

Laatgotische kerk met origineel interieur

De kerk is in de jaren 1634-1636 als Nederlands Hervormde kerk in laatgotische stijl middenin de Schermerpolder gebouwd.

De bouwstijl is laatgotisch, karakteristiek voor de kerken in het Hollandsch Noorderkwartier. Het is een driebeukige pseudobasiliek met een eenbeukig koor en een slanke, hoge toren aan de westzijde. Die laatste maakt de kerk al van verre zichtbaar in het vlakke polderlandschap.

De kerk heeft een grotendeels authentieke protestantse inrichting uit de 17e eeuw. Veel onderdelen kunnen als ware kunstschatten worden gezien. Voorbeeld daarvan zijn de 11 rijke 17e eeuwse gebrandschilderde ramen uit de bouwtijd van de kerk, een van de omvangrijkste uit de 17e eeuw. Zij behoren tot de top tien van gebrandschilderde ramen in Nederland. De tweede bijzonderheid van de kerk en kenmerkend voor Noord Holland betreft de houten tongewelven die in de 17e eeuw zijn beschilderd met florale motieven.

Daarnaast de prachtig gerestaureerde borden aan de wanden van de kerk. Zeker niet vergeten mogen worden de twee scheepjes, het orgel, de klokken en de bijzondere merktekens op de zerken. Zij maken de Grote Kerk van Schermerhorn een gebouw met een bijzondere cultuurhistorische waarde.

Glas in lood
Unesco top-10

Belangrijke steden zoals Amsterdammers profileerden zich in het glas

Omdat Schermerhorn een belangrijke plek was voor handel en verkeer, schonken de kustplaatsen van de Zuiderzee en investeerders in de nieuwe droogmakerij- Edam, Medemblik, Hoorn en Monnickendam- schitterende gebrandschilderde ramen aan de kerk.

In die ramen kwamen geen taferelen uit de Bijbel, maar kleurige stadswapens en beelden van scheepjes en zeeslagen, in glas en lood gevat. Ook Amsterdam en Alkmaar profileerden zich op die manier. Het raam van Alkmaar werd bijvoorbeeld geschonken op voorwaarde dat het op een prominente plek zou komen. Dat werd op het oosten, in het koor. We weten niet waar het raam van ‘de Stadt Amsterdam’ is geplaatst, dat raam ging lang geleden door onbekende oorzaak verloren.

Naar aanleiding van de presentatie van het filmpje over de restauratie van het glas in lood hield de directeur van het Westfries Museum, Ad Geerdink, een korte lezing waarin hij de luisteraars via de glas-in-loodramen mee terug nam naar de Tachtigjarige Oorlog. Volgens Ad Geerdink is de Grote Kerk Schermerhorn een tijdscapsule.

Interieur
Blokschepen

Twee blokschepen sieren de kerk

Amsterdam is nu nog wel op een andere bijzondere manier vertegenwoordigd in de Grote Kerk. Schermerhorn. De kerk beschikt over twee kerkscheepjes, geschonken door de rijke reders.

Ter versiering va de kerk en vermoedelijk ook ter profilering van zichzelf. Beide scheepjes voeren zowel het wapen van Amsterdam als Schermerhorn. Beiden zijn zwaar bewapend; het schip uit 1663 heeft 64 kanonnen. Het andere- iets kleinere- schip is met 68 kanonnen uitgerust. Het gaat hier om zogenaamde blokschepen, dat wil zegen dat voor de romp een massief blok hout is gebruikt. Dit blok werd uitgehold, waarbij de achterzijde werd verwijderd. Deze zijde kreeg later een fraai bewerkte spiegel ter afdichting.

Eerdere restauraties
Authentiek

Door verkoop van bezittingen werd vroeger de restauratie betaald

De Grote Kerk van Schermerhorn is na de ingebruikname in 1634 nauwelijks veranderd. Dat komt met name omdat de arme inwoners van het dorp vrijwel geen geld hadden om het monumentale gebouw te onderhouden. Door geldgebrek werden de authentieke gebrandschilderde ramen ernstig verwaarloosd. Kleine reparaties konden uitsluitend worden uitgevoerd door de verkoop van bezittingen. Als gevolg van het minimale onderhoud staat de kerk er na ruim 350 jaar nog precies bij zoals deze gebouwd is.

Uit de geschiedenisboeken blijkt dat het voornaamste onderhoud van de kerk in de vorige eeuw heeft plaatsgevonden. Halverwege de twintigste eeuw werd het dak van de kerk voor 37.000 gulden gerestaureerd. Ruim tien jaar later, in 1962, werd het interieur van het gebouw grondig aangepakt. Hiervoor werd een bedrag uitgetrokken van 236.843 gulden. In 1989 volgde de restauratie van de toren.

In 2001 werd de kerk overgenomen door Stichting Oude Hollandse Kerken (SOHK) die zorgde voor het klein onderhoud. Voor de volledige restauratie heeft Stadsherstel de kerk overgenomen van de SOHK. Door die restauratie kan de kerk het gehele jaar door gebruikt worden.

Rol van Stadsherstel
Behouden als ontmoetingsplek

De Grote Kerk van Schermerhorn is sinds 2016 eigendom van Stadsherstel Amsterdam. Samen met de oude eigenaar, de Stichting Oud-Hollandse Kerken (SOHK) en de Plaatselijke Commissie (PC), bestaande uit vele enthousiaste vrijwilligers, maakte Stadsherstel een mooi levensvatbaar plan. De kerk is daardoor behouden als bruisend cultureel middelpunt en ontmoetingsplek in het dorp Schermerhorn.

Toen Stadsherstel deze kerk overnam, moest ze gerestaureerd worden. De scheuren in de muren, de scheefliggende zerkenvloer en de bijzondere glas-in-loodramen zijn hersteld. Door verwarming onder de zerkenvloer te maken wordt het gebouw in de winter ook bruikbaar en is er geen wintersluiting meer.

En door het vernieuwen van de toiletten, keuken en geluidsinstallatie is de kerk beter bruikbaar. Het monument is daardoor en door de samenwerking met plaatselijke vrijwilligers een evenementenlocatie van Stadsherstel worden.

De kerk blijft gebruikt worden voor (culturele) evenementen voor iedereen. In Schermerhorn, waar geen winkels meer zijn, is behoud van de kerk ook belangrijk voor de saamhorigheid in het dorp en is de kerk een belangrijke ontmoetingsplek voor bewoners zoals tijdens de maandelijks filmavonden voor jong en oud.

Vrijiwilligers
Koning

Zonder vrijwilligers geen activiteiten

Het levend en bruisend houden van dit soort kerken kan alleen maar dankzij de inzet van vele, vaak plaatselijke, vrijwilligers. Zij zetten zich vaak dagelijks in, zodat ook anderen van “hun” kerk kunnen genieten.

Henkje Koning is zo’n drijvende kracht. Zij heeft zich 18 jaar ingezet voor haar kerk en per 1 juni geeft zij het stokje door aan haar opvolger. Hierbij bedanken wij haar voor haar geweldige enthousiasme en liefde voor dit monument en Schermerhorn. Voor haar werk heeft Henkje de Gouden Penning van de Gemeente Alkmaar mogen ontvangen. In onderstaand filmpje vertelt Henkje over de kerk.

Meer informatie

Mede mogelijk gemaakt door:
De restauratie van de kerk is mogelijk geweest dankzij een legaat uit een erfenis van een Schermerhorner, de Vriendenstichting van de Grote Kerk Schermerhorn, een bijdragen van de provincie Noord Holland, Het Prins Bernhard Cultuurfonds, De Vrienden van Stadsherstel en veel buurtbewoners.

Cookie toestemming
Wij gebruiken cookies om uw gebruikerservaring te optimaliseren en het webverkeer te analyseren. De analytische cookies zijn volledig geanonimiseerd en worden niet gedeeld. Lees meer over hoe wij cookies gebruiken. Als u akkoord gaat met ons gebruik van cookies, klikt u op "Ok, ik wil verder".
instellingen
Functionele cookies: deze cookies zijn nodig voor een goed werkende website
Analytische cookies: deze cookies worden gebruikt om statistieken van de website bij te houden. De analytische cookies zijn volledig geanonimiseerd en worden niet gedeeld. Tevens wordt het laatste octet van het IP-adres automatisch gemaskeerd.