Pastorie De Duif

Ter ere van een te vroeg overleden Stadshersteller

In de gevel is de gevelsteen te zien die door de Vrienden is aangeboden. Hij is op 7 februari 2002 aangebracht ter ere van Jaap Vermeulen, die precies één jaar eerder tijdens het bergbeklimmen in Tanzania was omgekomen. Jaap was commissaris van Stadsherstel en voormalig voorzitter van de Raad van Commissarissen van het Amsterdams Monumenten Fonds (AMF), waarmee Stadsherstel eind 1999 fuseerde. De steen werd door zijn vrouw en drie kinderen onthuld. Jaap Vermeulen werd slechts 46 jaar.

Afgebeeld is Jaap in zijn rol als bruggenbouwer. Hij was een sportief man, die graag door de stad fietste, vandaar dat hij op een rijwiel is afgebeeld. Hier op de brug over de Prinsengracht, die gelegen is tussen De Duif (voorheen bezit van het AMF) en de Amstelkerk (van Stadsherstel), aanduidend dat hij sterk betrokken was bij de fusiebesprekingen. Boven en onder de steen staat de tekst: ‘Onvermoeibaar bruggen slaend’. Waarbij de vergulde letters in de tekst Vermeulens naam weergeven. Onder de brug, met daarop het jaar 2001, is een berg weergegeven, een verwijzing naar zijn voortijdige dood. De steen is ontworpen door toenmalig adjunct – directeur Jaap Hulscher – die later, even verderop aan de Herengracht, zijn eigen steen kreeg. De steen in de pastorie is gehakt door Tobias Snoep.

Van Schuilkerk naar zichtbaar kerkgebouw

De Duif dankt haar naam aan een voorganger: het 17e-eeuwse schuilkerkje ‘Het Vrededuifje’ dat ooit aan de Kerkstraat stond. Toen er weer zichtbaar katholieke kerken gebouwd mochten worden werd aan de Prinsengracht, op de plek van een afgebrande suikerbakkerij, de nieuwe kerk met pastorie gebouwd. Maar in 1974 wilde het bisdom de Duif sluiten en de grond verkopen. Dit werd toen voorkomen doordat een aantal kerkgangers de kerk “kraakten” en daar eigen diensten in gingen houden. Toen er een serieuze restauratiebehoefte ontstond nam de stichting contact op met het AMF.

De huidige pastorie vormt samen met De Duif (St. Willibrordus binnen de Veste) al vanaf 1835 een historische eenheid. In dat jaar zegde de bewoonster van Prinsengracht 754 een gift toe voor het herstel van de kerk, in ruil voor een directe toegang vanuit haar huis. Ondanks provisorisch herstel volgde in de jaren vanaf 1857 sloop en nieuwbouw van De Duif. In 1886 werd Prinsengracht 754 door de parochie aangekocht. Na de eerdere sloop verrees hier nu de nieuwe pastorie naar ontwerp van parochielid P.J. Huibers. Deze bouwkundig opzichter werd de opvolger van de eerdere opzichter van De Duif, die na voltooiing van de bouw als bouwkundig adviseur van het kerkbestuur bleef functioneren. En vanzelfsprekend gaf de pastorie direct toegang tot de kerk.

De gevel is rijk versierd met natuursteen

De pastorie is in neorenaissancestijl over vier bouwlagen opgetrokken onder een flauw hellende mansardekap. De horizontale indeling van de gevel is klassiek en bestaat uit een basement, een opbouw in verdiepingen en een afsluiting. Het geheel is rijk versierd met natuursteen. Zo is de basis, inclusief plint, lijst met diamantkoppen en de strekken boven deur en raam, uitgevoerd in een gebouchardeerd hardstenen blokverband. Het glas – onder een gebogen fronton – van de brede deur is voorzien van siertralies.

Boven de houten kroonlijst die ondersteund wordt door vier zware consoles met daartussen lijstwerk is ook weer natuursteen aangebracht in de vorm van een open natuurstenen balustrade. Een door Dorische pilasters ondersteunde fronton van de dakkapel wordt bekroond door een vaasornament. De dakkapel – met één rondboogvenster – is voorzien van klauwstukken met rolwerk.

Dennenappel, diamantkop en bladerkerk in het trappenhuis

Het pand volgt in geveltype het 19e-eeuwse woonhuis met gelijkvloerse entree, maar is in plattegrond terug te voeren op het oudere type met voor- en achterhuis, gescheiden door een tussenlid met trappenhuis. Dit tussenlid telt één laag minder, waardoor voor- en achterhuis zijn voorzien van een afzonderlijke kap.

In de gang, voorbij het trappenhuis, liggen nog originele marmeren vloerplaten. De gang geeft direct toegang tot de kerk. In de gang richting de voormalige kapel is een invalidentoilet gerealiseerd, ten behoeve van de kerk.

De trappaal van het trappenhuis is rijk gesneden, waarbij een gecanneleerde schacht uit een bladerkelk ontspringt. De bekroning is een dennenappel. De leuning wordt gedragen door decoratieve gietijzeren stijlen. Het trappenhuis ontvangt daglicht door twee geometrische glas in loodvensters en door een octogonale (achthoekige) lichtkoepel op een rechthoekige omtrek. In het hele pand komen paneeldeuren en originele raamomlijstingen voor.

Vergaderzaal met portretten van twee bouwpastoors

De vergaderzaal, 1e verdieping achter, is de belangrijkste ruimte binnen de pastorie. Hier hangt een aantal portretten waarvan er twee binnen het historisch interieur van de zaal een wezenlijk bestanddeel uitmaken. Het betreft de portretten van twee bouwpastoors. Het ene portret stelt pastoor Offermans voor, die in 1796 de eerste Rooms Katholieke kerk aan de openbare weg na de alteratie stichtte, geschilderd door Adriaan de Lelie in 1796. Het andere portret (anoniem 1857) stelt pastoor G. Kok voor, met in zijn hand een bouwtekening van de nieuwe kerk, een ontwerp van de architect Th. Molkenboer.

De schoorsteenboezem is voorzien van gecanneleerde Korintische pilasters en in het fries een Jakobsschelp met een putto en loofwerk. Het gestukadoorde lijstwerk van het plafond vertoont een dubbele spiegelboog met middenstuk en hoekvullingen. Hierin zijn kopjes afgebeeld van pausen, bisschoppen, monniken en een vierde, niet nader geïdentificeerd, type geestelijke (tegen een vergulde achtergrond).

Veel van de andere kamers hebben een zwart marmeren schoorsteenmantel, paneellambrisering en een gestukadoord plafond. Een deel van het plafond van de voorkamer van de 1e verdieping was naar beneden gekomen vanwege jarenlange lekkage van de badkamer erboven. In de hoekvullingen van het plafond zijn hoornen des overvloeds en schildjes aangebracht en in het centrale medaillon ranken, strikjes en bloemen.