Middendam 5

Stadsbranden, overstromingen en de pest

Ter hoogte van Monnickendam was omstreeks het jaar 1180 een dijk aangelegd. Deze liep van het Zuideinde over de Middendam, naar het Noordeinde. Het overgebleven stuk buitendijks land (koog) na aanslibbing tussen 1235 en 1250, werd waarschijnlijk bedijkt en ontgonnen door de ‘monniken van Marken’, die van het klooster Mariëngaarde uit Friesland kwamen.

De monniken stichtten in Monnickendam een dependance. Monnickendam wordt in 1273 voor het eerst genoemd in een handvest van Jan Persijn, die de heerlijkheid Waterland in 1282 voor de helft verkocht aan Floris V. Door de gunstige ligging langs de Purmer Ee en de Goutzee, maakte Monnickendam op het gebied van visserij, handel en scheepvaart een sterke groei door. In 1356 kreeg het stadsrechten.

In 1401 werd in de Purmer Ee een dam gelegd, waarna de stad verder bloeide. In 1499 woedde er een stadsbrand in het 2000 inwoners tellende stadje en de meeste van de 350 huizen werden in de as gelegd. In 1509 was er nog een ramp te betreuren: toen kwam 1/3 van de bevolking om bij een pestepidemie. Maar dat was nog niet alles; in 1514 werd de stad getroffen door een overstroming en een tweede stadsbrand, waarbij alleen de St. Nicolaaskerk, het nonnenklosster en een klein aantal huizen gespaard bleef.

Buurman De Waegh was het economische middelpunt

Middendam 5 staat in het historische centrum van Monnickendam aan de dam waar het stadje zijn naam aan dankt. Het gebouw staat naast het 17e eeuwse hoekpand, De Waegh, met de Beurs, die aan de Binnenhaven staat. Middendam 5 heeft twee lagen, een zadeldak en is in 1950 gebouwd. Achter dit pand bevindt zich een aanbouw, behorend bij de Waeg. Aan de Haven bevindt zich tussen de Waag en het achterbuurpand een smalle privé steeg. Het achterbuurpand bevat één bouwlaag onder een kap, en is naar verluidt het oudste pand van Monnickendam.

De Waegh was eeuwenlang het economisch middelpunt van de stad en had in feite twee functies: het Waegh gebouw (binnen, waar alles gewogen werd) en de Beurs (buiten onder de overkapping, waar de onderhandelingen en verkoop plaatsvonden). Het gebouw was in gebruik voor het wegen en verhandelen van boter, kaas, vis, vlees en granen. Het wegen was niet alleen van belang voor een eerlijke handel, maar het betekende minstens zoveel voor de inkomsten van de stad. Er moest immers weegloon betaald worden.

Op verschillende afbeeldingen te zien

Als we de kaart uit 1680 mogen geloven dan is te zien dat er op de plek van het huis Middendam 5 uit 1950, ooit een groot huis met trapgevel stond. Maar, op een afbeelding uit 1680 is een veel lager huis te zien, met alleen een begane grond en een dwarsgeplaatste kap met grote dakkapel.

Dit huis lijkt heel veel op het huis dat we vanaf 1901 tot in de Tweede Wereldoorlog op foto’s zien staan. Ware het niet, dat op een afbeelding van meer dan honderd jaar later (1796) weer een ánder huis afgebeeld staat, nu met een klokgevel. Vaststellen kunnen we in ieder geval wel, dat er op de plek van Middendam 5 eeuwenlang bebouwing heeft gestaan, en dat er vóór het gebouw uit 1950, in ieder geval vanaf 1901, een laag pand stond met alleen een begane grond en dwarsgeplaatste kap met grote dakkapel.

In 1945 werd de Dienst gemeentewerken gevestigd in De Waegh op Middendam nr. 7, maar de ambtenaren klaagden dat er geen waterleiding en geen toilet was. Voor de aanleg van toiletten kocht de gemeente in 1962 nog 8 m2 bebouwing aan, gelegen achter de Middendam 5. Vanaf 1966 kwam de keuken van De Waegh op de begane grond van Middendam 5.