17e eeuws topmonument in Monnickendam

D

De Waegh Monnickendam

Middendam 7, Monnickendam

Toen we dit pand kochten in 2020, was Monnickendam daarmee de 30e gemeente waar wij Stadsherstellen. We zijn er trots op dat we al die gemeenten en monumenteigenaren kunnen helpen om hun erfgoed op een goede manier te behouden voor de toekomst, en een beetje extra trots dat we voor dit bijzondere 17e eeuwse monument mogen zorgen.

1382
Voorganger De Waegh
1669
Huidige Waegh
1850±
Functie verloren
2020
Stadsherstel eigenaar
Nu
Restaurant en woning
Rol van Stadsherstel
Tussen de originele balansen

Eind 2020 kocht Stadsherstel de Waegh in Monnickendam. De gemeente Waterland, die sinds jaar en dag eigenaar was, zocht een koper die het prachtige 17e eeuwse pand zou kunnen beheren en tegelijk geschikt maken voor de toekomst, onder andere op het gebied van duurzaamheid. De Waegh is al sinds de jaren zeventig een restaurant met terras. Wij gaan het restaurant voorzien van isolatie en verbeterde ramen en deuren, zodat er ook in de winter een aangenaam klimaat heerst en de stookkosten beperkt blijven. Bovendien wordt de vroegere dienstwoning boven de keuken, die in gebruik was als opslag, aangepast aan de eisen van deze tijd.

Sinds 1 januari 2018 zijn de tweeling Boy en Jens Bosman de uitbaters van restaurant De Waegh. Zij kregen de kans om deze zaak over te nemen en hebben dat gelijk aangepakt. Met enthousiasme en passie zetten zij de Waegh voort als restaurant met mediterrane vlees en vis gerechten.

Kom eens langs en strijk neer in dit bijzondere gebouw. De originele balansen uit de tijd dat het nog een waaghuis was, zijn nog te bewonderen, een leuk detail. De wandbetimmering en de tegelschouw zijn ook nog 17e eeuws. www.dewaegh.nl

Ligging en ontwerp
De tweede Waegh

In 1355 Stadsrechten

Door zijn ligging aan de Zuiderzee en het verkrijgen van stadsrechten in 1355 was Monnickendam een haven- en handelsstad van betekenis geworden. Er was een weekmarkt en er kwam een waaggebouw, dat er officieel voor het wegen van de grotere hoeveelheden was.

De Waegh; het weeghuis, kent een lange geschiedenis. Al in 1382 stond er een voorganger van de Waegh op deze plaats. Deze ging in 1666 bij een brand verloren. Monnickendam was in die tijd een belangrijke havenplaats en er werden veel goederen verhandeld. Direct na de brand werd daarom begonnen met de bouw van een nieuwe Waegh, ontworpen in de stijl van Philip Vingboons die in de 17e eeuw vele panden aan de Amsterdamse grachten ontwierp, zoals bijvoorbeeld de Cromhouthuizen aan de Herengracht, waarvan er 2 in ons bezit zijn.

De Waegh is ontworpen in 1668 door een onbekende architect. Wel is bekend dat stadsmeestertimmerman Jan Boodt betrokken was bij de bouw. Het gebouw bestaat uit twee delen: De waag, opgetrokken uit baksteen en zandstenen hoekblokken, heeft het karakter van Hollandse renaissance. De open aangebouwde beurs met Toscaanse zuilen en trigliefen in het fries heeft meer een classicistisch karakter.

De gevels
Vingboons

Het wapen van Monnickendam en Holland

Aan de kant van de Middendam heeft de Waegh een halsgevel. De rechte bakstenen topgevel is aan beide zijden versierd met gebeeldhouwde bloemen en bladeren. In bladgoud is daar de naam aangegeven en daarbij het Wapen van Holland. In 2000 is deze gevelsteen gerestaureerd en is er 23 karaats bladgoud op aangebracht.

Aan de havenzijde is nog de oude huisnummering: (van voor 1938) Wijk III nr 1 aanwezig. Dit is alleen te zien als de deuren van de Waegh gesloten zijn.

Aan de havenzijde is ook een stenen gevel met dakkapel. Het lijkt op de gevel als die aan de Middendam. Ook hier zien we kruiskozijnen met ramen met glas-in-lood. Aan de havenkant zit de prachtige gevelsteen met het wapen van Monnickendam: De monnik draagt een knots over zijn rechterschouder, een rozenkrans in zijn linkerhand, de krans is van sinopel (groen) en het schild is gedekt met een krans van eikenloof en vastgehouden door griffioenen van bladgoud. Gezien de leeftijd van de steen is het mogelijk dat deze nog dateert van de voorgaande (afgebrande Waag).

Overkapping
De beurs

Economisch middelpunt v/d stad

De Waegh was het economisch middelpunt van de stad en had in feite twee functies: het Waegh gebouw (binnen, waar alles gewogen werd) en de Beurs (buiten onder de overkapping, waar de onderhandelingen en verkoop plaatsvonden). Het gebouw was in gebruik voor het wegen en verhandelen van boter, kaas, vis, vlees en granen. Het wegen was niet alleen van belang voor een eerlijke handel, maar het betekende minstens zoveel voor de inkomsten van de stad. Er moest immers weegloon betaald worden.

Er zijn uit verschillende tijden tarievenlijsten bewaard gebleven. In 1805 betaalde men 1 cent voor het wegen tot 25 pond. Tot 800 pond was het weegloon 10 cent. In 1900 kostte het wegen van varken 25 cent. Er was een waagmeester die evenals zijn medewerkers gebonden was aan een eed. Waagmeester K. van Zalinge verdiende in 1890 veertig gulden per jaar. In 1850 werden er 120.812 Edammer kazen van 2kg verhandeld. Vanaf de tweede helft van de 19e eeuw werd er steeds minder gebruik gemaakt van de Waegh , o.a. door het beschikbaar komen van geijkte weegapparatuur bij kopers of verkopers.

Verder gebruik
Multifunctioneel

Gasthuis en vergaderruimte voor de vroedschap

Naast de functie van weeghuis heeft de Waegh tijdens maar ook later in de tijd verschillende andere gebruikers en functies gekend. Zo werd er in de 19e eeuw ’s winters elke dag onder de overkapping gortepap uitgedeeld aan arme inwoners. De Monnickendammers danken hun bijnaam ‘troeters’ aan dit gebruik: gortepap heette namelijk ‘troet’ in die tijd.

De bovenzaal heeft dienst gedaan als gasthuis voor reizigers, armen en vooral voor zieken. Ook was de bovenzaal vergaderruimte van de vroedschap. Deze vroedschap bestond uit een viertal burgemeesters en diverse raadsleden.

Bij het herstel na de watersnoodramp van 1916 werd de Waegh gebruikt als opvang voor de dijkwerkers. Tijdens WOI deed de Waegh dienst als distributiekantoor en was het tijdelijk weer ‘gasthuis’ voor zieken. Tussen de Wereldoorlogen deed de Waag dienst als berging voor de brandweer, er staat nog steeds een brandspuit. De Dienst gemeentewerken heeft er even gezeten en in 1970 is de bovenverdieping in gebruik geweest als expositieruimte, o.a. van de tegelcollectie van dokter Van Tijen, huisarts te Monnickendam aan het begin van de 20e eeuw.

Panden als de Waegh te behouden

“De gemeente geeft aan dat zij ‘De Waegh’ niet willen verkopen voor het geld. Zij willen, net als de inwoners van Monnickendam, dat ‘De Waegh’ in de beste handen is. De coalitie is het ermee eens dat niet de gemeente, maar Stadsherstel de beste partij is om voor ‘De Waegh’ te kunnen zorgen, zodat het zijn monumentale status en uitstraling behoudt. Stadsherstel is een partij waarmee de naburige gemeente Broek goede ervaringen heeft toen zij daar woningen aan het Burgemeester Paul Plantsoen overnamen. De gemeente heeft geen kerntaak om gebouwen te beheren, en is op zoek gegaan naar een partij die het geld, de kennis en de ervaring met restauratie van cultuur-historisch erfgoed wél heeft. Dat Stadsherstel hierbij naar voren kwam is niet raar. Zij zijn immers een instelling zonder winstoogmerk, met als doel om panden zoals ‘De Waegh’ te behouden”.
Samenvatting uit ‘Waterland in het Nieuws’, 17 juli 2020

Bronnen:
Het- nog niet uitgebrachte- boek van H. Vogel over de 10 meest bijzondere monumenten in Monnickendam
Waterland in het nieuws
Archief Stadsherstel
Stadsarchief Amsterdam
Beeldbank Rijksdienst voor het Cultureel erfgoed
Beeldbank Rijksmuseum
Delpher

Cookie toestemming
Wij gebruiken cookies om uw gebruikerservaring te optimaliseren en het webverkeer te analyseren. De analytische cookies zijn volledig geanonimiseerd en worden niet gedeeld. Lees meer over hoe wij cookies gebruiken. Als u akkoord gaat met ons gebruik van cookies, klikt u op "Ok, ik wil verder".
instellingen
Functionele cookies: deze cookies zijn nodig voor een goed werkende website
Analytische cookies: deze cookies worden gebruikt om statistieken van de website bij te houden. De analytische cookies zijn volledig geanonimiseerd en worden niet gedeeld. Tevens wordt het laatste octet van het IP-adres automatisch gemaskeerd.