Korenmetershuis

Amsterdams belangrijkste handel ‘De Moedernegotie’

De graanhandel was vanaf het midden van de zestiende eeuw Amsterdams belangrijkste handel. Niet voor niets werd gesproken van de ’moedernegotie’. Het is vooral deze handel die van Amsterdam de stapelmarkt van Europa maakte. Vanuit verschillende landen werd graan geïmporteerd, met Polen en Rusland via de Baltische zeehavens als belangrijkste leveranciers. Het graan werd over zee aangevoerd, opgeslagen in de vele pakhuizen in Amsterdam en doorverkocht naar andere bestemmingen.

De gebouwen van de graanhandelaren, graanmakelaars, korenzetters en korenmeters waren dicht bij elkaar gelegen in het gedeelte van de stad ten westen van het Damrak, tot aan de Nieuwezijds Voorburgwal. De transactie zelf vond plaats in de Korenbeurs; deze was vanaf 1617 gesitueerd naast de Oude Brug op het Damrak en bestond uit een open binnenplaats aan drie zijden omgeven door een overdekte houten galerij. Tegen de wanden van de galerijen waren kistjes geplaatst voor de bewaring van de graanmonsters. Voordat het graan werd verhandeld zorgden de korenmeters en korenzetters voor de verdeling van de partijen graan in door het gilde vastgestelde standaardmaten.

Tussen 1589 en 1654 waren de korenmeters en korenzetters verenigd in twee afzonderlijke gilden. Het onderkomen van de korenmeters was rond het midden van de zestiende eeuw gesitueerd in een houten huisje bij de Oude Brug.

De maat, de ton en de strijker boven de entree

Al in 1558 nam de Vroedschap het besluit een nieuw Korenmetershuis te bouwen op de Nieuwezijds Kolk. Het huidige Korenmetershuis is gebouwd in 1620 en staat met de voorgevel aan de Kolksteeg. Het gebouw is rechthoekig van vorm en heeft toegangen in de voor- en achtergevel. De gevels zijn ontworpen in de stijl van de Hollandse renaissance. Kenmerkend zijn de symmetrisch vormgegeven bakstenen gevels met natuurstenen banden en de ontlastingsbogen boven de vensters. Boven de hoofdingang zijn in reliëf de attributen van het gilde aangebracht: de maat, de ton en de strijker.

Het Korenmetershuisje heeft in de loop van de tijd verschillende wijzigingen ondergaan. Zo werden de oorspronkelijke kruiskozijnen met luiken en glas-in-loodramen in de 18de eeuw vervangen door schuiframen. Tijdens een restauratie in 1896 werd volgens de toen geldende restauratiedenkbeelden en -technieken gekozen het gebouw te reconstrueren naar de vermeende toestand van 1620.

Architect H.G. Jansen (1859-1934) voorzag de dakkapellen van tentdaken en naaldspitsen en de schuiframen maakten plaats voor houten kruiskozijnen met luiken. Boven de middendorpel van de kruisvensters werden glas-in-loodramen aangebracht met afbeeldingen van de attributen van de twee gilden.

17e-eeuwse kastdeurtjes met een korenmeter en korenzetter

Een groot deel van het interieur is tijdens bovengenoemde verbouwing verloren gegaan. Zo plaatste de architect een nieuw trappenhuis en werden de wanden van de hal gedeeltelijk bekleed met tegels. Wel bleef de oorspronkelijke indeling intact. Het souterrain was aanvankelijk ingericht als werkplaats voor de korendragers; zij hadden een aparte ingang aan de Nieuwezijds Voorburgwal. Op de bel-etage waren de
directievertrekken en de vergaderruimten van de gilden ondergebracht, terwijl de zolder dienst deed als werkruimte voor de boekhouders. In deze laatste ruimte herinneren twee fraai beschilderde houten kastdeurtjes uit de 17de eeuw, waarop een korenmeter en een korenzetter met hun attributen zijn afgebeeld, nog aan deze tijd.

Na de korenmeters kwamen er verschillende gebruikers

Het gebouw werd na de opheffing in 1921 van de Corporatie der Korenwegers en korenmeters – de opvolger van het gilde – weer eigendom van de gemeente, en heeft sindsdien verschillende gebruikers gehad. Vanaf 1924 was er het Nederlands Persmuseum gevestigd en in 1950 nam het bureau van de Amsterdamse Haven het gebouw in gebruik. De laatste gebruiker is er in 1967 ingetrokken: de Bond Heemschut. Erfgoedvereniging Heemschut is de grootste en een van de oudste particuliere verenigingen voor bescherming van cultuurmonumenten. Ze worden geen eigenaar van monumenten en restaureren ze ook niet, maar sinds 1911 zetten actieve burgers zich in voor de waardering en het behoud van waardevolle monumenten en cultuurlandschappen in Nederland.