Korte Prinsengracht 6

Voorloper van het Normaal Amsterdam Peil

De Korte Prinsengracht is het verlengde van de Prinsengracht tussen de Brouwersgracht en het IJ, sinds 1832 het Westerdok. Vanaf 1617 werd met een brug en schutsluis een verbinding gemaakt tussen dit deel van de nieuw aangelegde grachtengordel en het IJ, noodzakelijk voor de waterhuishouding en de verkeersstroom. Tot de sluis in gebruik werd genomen was er veel stank in de Jordaan omdat er niet gespuid kon worden, maar omdat de Haarlemmerdijk onderdeel van de zeewering was en dus niet gebaat was bij een onderbreking probeerde het Hoogheemraadschap Rijnland lange tijd de bouw te blokkeren.

De monumentale sluis kreeg in eerste instantie de naam Princesluis maar werd snel omgedoopt tot Eenhoornsluis, naar brouwerij De Eenhoorn die op nummer 21 gevestigd was. Aan de IJ-zijde van de sluis bevindt zich een ‘huddesteen’. Met een groef in acht over de stad verspreide peilstenen werd vanaf 1684 het ‘Stadtspeyl’ aangegeven: de zeedijkhoogte ten opzichte van het gemiddelde waterniveau, het AP (Amsterdams Peil). De stenen zijn vernoemd naar de toenmalige burgemeester Johannes Hudde, die opdracht gaf tot het plaatsen. Lang werd gedacht dat de huddesteen in de Eenhoornsluis de enig overgeblevene was, tot bij de sloop in 2013 ook in De Nieuwe Brug over het Damrak een steen met dit ijkpunt werd aangetroffen.

Het communistisch buurtcomité kwam hier in de crisisjaren bijeen

In 1903 zijn hier de gebroeders – Johannes Gerardus en Gerardus Johannes – Graauw gevestigd, die onder meer bekend worden met het uitgeven van de vertalingen van Tarzan door Edgar Rice Burroughs. Op dit adres zijn ze nog hoofdagent van ‘De Prins der Geïllustreerde Bladen’, ook wel ‘De prins’: een Nederlands tijdschrift dat tussen 1901 en 1948 werd uitgegeven en naast foto’s en recensies ook vervolgverhalen van bijvoorbeeld Sir Arthur Conan Doyle (schrijver van Sherlock Holmes) bevatte. Ook stonden er personalia en overlijdensberichten van belangrijke personen in.

Zo’n dertig jaar later, in 1932-1934 staat het pand bekend als ‘gebouw Solidair’ waar het communistische W.S.C. (Werklozen Strijd Comité) vergaderingen en cursussen houdt. Zo is er een ‘steunweek voor de slachtoffers van het Duitsche facisme’ en er worden sprekers van de Communistische Partij Holland (CPH, de latere CPN) uitgenodigd.

Deze W.S.C.’s werden in 1932 door het hele land opgericht in arbeidersbuurten en kwamen in actie tegen misstanden als de bezuiniging op de steungelden, slecht betalende werkgevers en hoge gas- en elektratarieven. Hoewel werd gedaan alsof de buurtcomite’s spontaan waren ontstaan waren vanuit onvrede van de arbeidersklasse, zat in werkelijkheid de CPH achter de organisatie, met als doel het werven van meer leden.

‘De zware van de Weduwe’

In de jaren twintig van de vorige eeuw zit op Korte Prinsengracht 6-10 een filiaal van Van Nelle. In 1782 begonnen Johannes van Nelle en zijn vrouw Hendrica Brand een winkel in koffie, thee, tabak en snuif in Rotterdam, de stad waar anderhalve eeuw later de wereldberoemde Van Nellefabriek geopend wordt.

Hendrica dreef de winkel, terwijl Johannes buitenshuis werkte. Na zijn overlijden in 1811 zette Hendrica de winkel met succes voort. Lang kon ze niet van het succes genieten, zelf overleed ze twee jaar later. Zoon Johannes jr. zette de zaak met zijn zwager voort onder de naam De Erven de Wed. J. van Nelle. Deze naam zou het houden tot eind 20e eeuw, soms afgekort: zo heette een pakje zware Van Nelle shag ‘De zware van de Weduwe’.

Sinds 1920 kon men sparen voor een prentenboek van het kabouterpaar Piggelmee en Tureluur die in een oude Keulse pot wonen en Van Nellekoffie drinken. Het verhaal ‘Van het toovervischje’ waarbij Van Nellekoffie centraal staat was een bewerking van een sprookje van de gebroeders Grimm door een medewerker met als pseudoniem Leopold. Het boekje was tegen inlevering van 25 etiketten te bemachtigen. Deze etiketten konden worden gestuurd naar het bijkantoor aan de Korte Prinsengracht.

De top van Nieuwe Leliestraat 33 kreeg hier een nieuwe toekomst

In de 19e eeuw had het monument al haar oorspronkelijke geornamenteerde zandstenen top verloren. Het werd destijds vervangen door een rollagenklok: met verticaal (dus op hun kant) gemetselde stenen. Bij de restauratie in 1998 deed zich de vraag voor of gekozen moest worden voor conservering van deze verminking, of voor herplaatsing van een passende top.

Ook vroeger al werden toppen vervangen en hergebruikt op andere panden. Bij het herplaatsen is het van belang dat de top erop past. Niet alleen qua stijl, maar ook de afmetingen. Veel Amsterdamse grachtenhuizen zijn gebouwd op kavels met een standaardbreedte zodat de geveltoppen ‘prefab’ en in serie gemaakt konden worden. Daarbij zijn de gebogen banden van klokgevels vaak redelijk eenvoudig op de gewenste breedte aan te passen.

We kozen voor dit pand voor een top die opgeslagen lag op de monumentenwerf. De eenvoudige klokgevel met kuif in Lodewijk XV-stijl uit circa 1750, was afkomstig van het gesloopte pand Nieuwe Leliestraat 33 en kon gemakkelijk op maat worden gesteld. Na sloop van dit pand in 1992 is de top te zien geweest op de tentoonstelling ‘De verdwenen stad’ op de Kattenburgergracht in 1993-’94. Maar niets is toch mooier dan dat de top nu weer het straatbeeld siert.