Een van de
laatste gildehuizen
in Amsterdam

K

Korenmetershuis

Nieuwezijds Kolk 28, Amsterdam

In de oosthoek van het pleintje, dat is ontstaan na demping van de Nieuwezijds Kolk, staat het Korenmetershuisje. Hier vonden de vergaderingen plaats van de korenmeters en de korenzetters, die sinds 1654 waren verenigd in een gilde. Het is een van de weinige overgebleven gildehuizen van Amsterdam.

1620
Bouw Korenmetershuisje
1896
Restauratie
1924
Persmuseum
1967
Bond Heemschut
2021
Stadsherstel eigenaar
Gebruik
Graanhandel

Amsterdams belangrijkste handel ‘De Moedernegotie’

De graanhandel was vanaf het midden van de zestiende eeuw Amsterdams belangrijkste handel. Niet voor niets werd gesproken van de ’moedernegotie’. Het is vooral deze handel die van Amsterdam de stapelmarkt van Europa maakte. Vanuit verschillende landen werd graan geïmporteerd, met Polen en Rusland via de Baltische zeehavens als belangrijkste leveranciers. Het graan werd over zee aangevoerd, opgeslagen in de vele pakhuizen in Amsterdam en doorverkocht naar andere bestemmingen.

De gebouwen van de graanhandelaren, graanmakelaars, korenzetters en korenmeters waren dicht bij elkaar gelegen in het gedeelte van de stad ten westen van het Damrak, tot aan de Nieuwezijds Voorburgwal. De transactie zelf vond plaats in de Korenbeurs; deze was vanaf 1617 gesitueerd naast de Oude Brug op het Damrak en bestond uit een open binnenplaats aan drie zijden omgeven door een overdekte houten galerij. Tegen de wanden van de galerijen waren kistjes geplaatst voor de bewaring van de graanmonsters. Voordat het graan werd verhandeld zorgden de korenmeters en korenzetters voor de verdeling van de partijen graan in door het gilde vastgestelde standaardmaten.

Tussen 1589 en 1654 waren de korenmeters en korenzetters verenigd in twee afzonderlijke gilden. Het onderkomen van de korenmeters was rond het midden van de zestiende eeuw gesitueerd in een houten huisje bij de Oude Brug.

Exterieur
Korenmetershuis

De maat, de ton en de strijker boven de entree

Al in 1558 nam de Vroedschap het besluit een nieuw Korenmetershuis te bouwen op de Nieuwezijds Kolk. Het huidige Korenmetershuis is gebouwd in 1620 en staat met de voorgevel aan de Kolksteeg. Het gebouw is rechthoekig van vorm en heeft toegangen in de voor- en achtergevel. De gevels zijn ontworpen in de stijl van de Hollandse renaissance. Kenmerkend zijn de symmetrisch vormgegeven bakstenen gevels met natuurstenen banden en de ontlastingsbogen boven de vensters. Boven de hoofdingang zijn in reliëf de attributen van het gilde aangebracht: de maat, de ton en de strijker.

Het Korenmetershuisje heeft in de loop van de tijd verschillende wijzigingen ondergaan. Zo werden de oorspronkelijke kruiskozijnen met luiken en glas-in-loodramen in de 18de eeuw vervangen door schuiframen. Tijdens een restauratie in 1896 werd volgens de toen geldende restauratiedenkbeelden en -technieken gekozen het gebouw te reconstrueren naar de vermeende toestand van 1620.

Architect H.G. Jansen (1859-1934) voorzag de dakkapellen van tentdaken en naaldspitsen en de schuiframen maakten plaats voor houten kruiskozijnen met luiken. Boven de middendorpel van de kruisvensters werden glas-in-loodramen aangebracht met afbeeldingen van de attributen van de twee gilden.

Interieur
Directievertrekken

17e-eeuwse kastdeurtjes met een korenmeter en korenzetter

Een groot deel van het interieur is tijdens bovengenoemde verbouwing verloren gegaan. Zo plaatste de architect een nieuw trappenhuis en werden de wanden van de hal gedeeltelijk bekleed met tegels. Wel bleef de oorspronkelijke indeling intact. Het souterrain was aanvankelijk ingericht als werkplaats voor de korendragers; zij hadden een aparte ingang aan de Nieuwezijds Voorburgwal. Op de bel-etage waren de
directievertrekken en de vergaderruimten van de gilden ondergebracht, terwijl de zolder dienst deed als werkruimte voor de boekhouders. In deze laatste ruimte herinneren twee fraai beschilderde houten kastdeurtjes uit de 17de eeuw, waarop een korenmeter en een korenzetter met hun attributen zijn afgebeeld, nog aan deze tijd.

Opheffing
Erfgoedvereniging Heemschut

Na de korenmeters kwamen er verschillende gebruikers

Het gebouw werd na de opheffing in 1921 van de Corporatie der Korenwegers en korenmeters – de opvolger van het gilde – weer eigendom van de gemeente, en heeft sindsdien verschillende gebruikers gehad. Vanaf 1924 was er het Nederlands Persmuseum gevestigd en in 1950 nam het bureau van de Amsterdamse Haven het gebouw in gebruik. De laatste gebruiker is er in 1967 ingetrokken: de Bond Heemschut. Erfgoedvereniging Heemschut is de grootste en een van de oudste particuliere verenigingen voor bescherming van cultuurmonumenten. Ze worden geen eigenaar van monumenten en restaureren ze ook niet, maar sinds 1911 zetten actieve burgers zich in voor de waardering en het behoud van waardevolle monumenten en cultuurlandschappen in Nederland.

Rol van Stadsherstel
Samen strijden voor erfgoed

Wij werken op veel gebieden samen met diverse erfgoedverenigingen voor behoud van monumenten. Zo komen we in Amsterdam bijvoorbeeld maandelijks bij elkaar met o.a. Heemschut, Amstelodamum, Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad en het Cuypersgenootschap tijdens het zogenaamde Amsterdam Erfgoed Overleg. Maar ook strijden we met Heemschut samen voor behoud van erfgoed. Meestal in de rol dat Heemschut het behoud aanzwengelt en bijvoorbeeld zorgt voor een broodnodige beschermde status, terwijl Stadsherstel eigenaar wordt, de benodigde fondsen en bijdragen van particulieren werft en het vervallen monument restaureert en behoudt. Zo hebben we bijvoorbeeld samengewerkt aan de redding van de Zaandijkerkerk.

Het is mooi dat er door het Korenmetershuisje een nieuwe band is ontstaan. Nu als huurder en verhuurder. Dit kwam doordat wij eind 2021 dit pand over konden nemen van de gemeente Amsterdam, die haar vastgoed, waaronder ook erfgoed, aan het afstoten is. Bijzondere monumenten zoals dit pand stoot zij alleen af aan POM (Professionele Organisaties voor Monumentenbehoud) organisaties zoals Stadsherstel.

Vrienden bedankt

Dankzij een bijdrage van onze Vrienden hebben wij dit bijzondere monument kunnen aankopen.
Word ook Vriend
Meer informatie

Bronnen:
Bronnen: Monumentenbeschrijving gemeente Amsterdam
Het Korenmetershuis 400 jaar, erfgoedvereniging Heemschut
Archief Stadsherstel
Stadsarchief Amsterdam
Delpher

Dit project is mede mogelijk gemaakt door:
De Vrienden van Stadsherstel

Cookie toestemming
Wij gebruiken cookies om uw gebruikerservaring te optimaliseren en het webverkeer te analyseren. De analytische cookies zijn volledig geanonimiseerd en worden niet gedeeld. Lees meer over hoe wij cookies gebruiken. Als u akkoord gaat met ons gebruik van cookies, klikt u op "Ok, ik wil verder".
instellingen
Functionele cookies: deze cookies zijn nodig voor een goed werkende website
Analytische cookies: deze cookies worden gebruikt om statistieken van de website bij te houden. De analytische cookies zijn volledig geanonimiseerd en worden niet gedeeld. Tevens wordt het laatste octet van het IP-adres automatisch gemaskeerd.