Kalverringdijk 5

Gort, kandij en zoethout

In 1887 nam de 21-jarige Albert Heijn (1865-1945) het kruidenierswinkeltje over van zijn vader Jan Heijn Simonsz. gevestigd in Oostzaan. Het winkeltje had net meer dan twaalf vierkante meter vloeroppervlakte. Daar verkocht hij waren als peulvruchten, graan, gort, kandij, zoethout, rookwaren, thee en zelf gebrande koffie en pinda’s. Het in 1967 geopende museumwinkeltje van Albert Heijn geeft een goed beeld hoe het er eind 19e eeuw moet hebben uitgezien, met tal van antieke voorwerpen en kruidenierswaren als kaasstremsel, thee, tabak, peulvruchten en suikerkegels.

Aan ambitie geen gebrek bij de jonge Albert Heijn, hij was een man met idealen. In Oostzaan had hij de concurrentie van nog vele andere kruideniers in het dorp. Dat ging hem goed af. Aanvankelijk leverde hij de bestellingen af met een hondenkar. Een paar jaar later maakte hij zijn ronde op de fiets. Dat was het eerste rijwiel dat in Oostzaan op de weg verscheen. Een brede sortering van kwaliteitsproducten was zijn credo. Dat zette hij onder meer kracht bij door zelf koffie en pinda’s te gaan branden in het washok achter zijn winkeltje, gevolgd door zelfgebakken koekjes.

Eigen producten

In 1895, acht jaar na de start, opende hij zijn eerste filiaal in Purmerend. Daarna ging het snel. In 1899 waren er al tien filialen in Noord-Holland die vanuit Oostzaan bevoorraad werden. Om de bevoorrading te stroomlijnen nam Albert in 1899 een centraal magazijn in gebruik aan de Westzijde in Zaandam. De filialen van AH voerden een breed assortiment, waaronder ook luxeartikelen om zowel ‘arm als rijk’ – zoals de oprichter het verwoordde – naar de winkels te lokken. Zo bestond het assortiment in 1900 uit 300 artikelen, een kolossaal aanbod voor die tijd. In 1910 lanceerde Albert Heijn de eerste producten onder eigen naam, zoals chocolade, karnemelkzeep en blauw voor de was, de voorlopers van het Albert Heijn Huismerk.

De eigen levensmiddelenproductie leidde in 1911 tot de bouw van een fabriek aan de Oostzijde. Deze fabriek voor koek en suikerwerken zou een vloed aan producten fabriceren, zoals drop, ontbijtkoek, beschuit, toast, cacao, chocolade, limonade, puddingsaus en pindakaas. Ook het verpakken van thee, stroop, roomboter en suiker vond er plaats.

Eerste zelfbedieningswinkel

Het kruideniersimperium groeide als kool. In sneltreinvaart werd het aantal filialen uitgebreid. In 1920 waren het er al 75. In 1920 vond ook een wisseling van de wacht plaats. Oprichter Albert Heijn deed een stapje terug en droeg de zaak over aan zijn zonen Gerrit en Jan, en zijn schoonzoon Johan Hille. Zoon van de oprichter van koek- en beschuitfabriek Hille in Zaandam. Bij die gelegenheid werd ook de firma omgezet in een naamloos vennootschap.

Het voeren van de eretitel hofleverancier werd Albert Heijn in 1927 toegekend bij de viering van 40-jarig jubileum. Er volgden verschillende overnames. Inspelend op nieuwe trends werd in 1952 de eerste zelfbedieningswinkel in Schiedam geopend. Opzienbarend voor die tijd waarin klanten gewend waren keurig op hun beurt te wachten tot ze werden geholpen. Maar daar bleef het niet bij. Niet minder opzienbarend was de opening in 1955 van de eerste supermarkt in Rotterdam, waar naast kruidenierswaren ook voorverpakt vers vlees, verse groenten, fruit en aardappelen verkrijgbaar waren. Albert Heijn is uitgegroeid tot de grootste winkelketen in Nederland.

Reconstructie van twee verschillende pandjes

Op de Zaanse Schans is sinds 1969 een museumwinkel van Albert Heijn gevestigd. Daar worden diverse objecten tentoongesteld uit de rijke historie van Albert Heijn. Zo staat er bijvoorbeeld de toonbank waar Albert Heijn zelf nog achter heeft gestaan. De museumwinkel is gratis te bezoeken en leuk voor jong en oud! Het museum wordt gerund door vrijwilligers die u van alles kunnen vertellen over de rijke historie van Albert Heijn.

Voor de goede orde: het winkeltje op de Zaanse Schans is niet het oorspronkelijke pandje uit de Oostzaanse Kerkbuurt waarmee het allemaal begon. Het is een reconstructie, opgebouwd uit twee verschillende houten huisjes.

Toen Albert Heijn in de jaren ‘60 een museale winkel op de Zaanse Schans wilde openen, viel het oog op een klein pand aan de Oostzijde 97 in Zaandam. Het gebouw, oorspronkelijk een filiaaltje van de Coöperatieve Verbruiksvereniging Zaanstreek, stond weggedrukt tussen de hoge panden en fabrieksgebouwen. Het was een half vervallen, maar mooi geproportioneerd Zaans huis, een typisch voorbeeld van eenvoudige Zaanse houtbouw uit de 19e-eeuw. Om precies te zijn uit 1820. Het woonhuis achter de winkel dateert uit 1750 en stond aanvankelijk in Westzaan, Kerkbuurt 61. Het winkeltje wordt gerund door zo’n tien vrijwilligers. Het woonhuis doet sinds 2006 dienst als koffiecorner.

Oud onderdirecteur ging op zoek naar museumschatten

Het museale interieur van de winkel werd geduldig bij elkaar gezocht door de toenmalige gepensioneerde onderdirecteur D.A. ter Wee. Overal waar hij in het winkelbedrijf iets bruikbaars tegenkwam voor de winkel, stelde hij dat veilig voor het museumwinkeltje. Verder ging hij opzoek op veilingen, bij antiquairs en bij vrienden en bekenden. Ook bij opheffing van oude winkels stond hij vooraan om spullen voor het interieur of de aankleding bij elkaar te zoeken.

De toonbanken werden – naar in de 19de eeuw gebruikelijk was – in een U-vorm opgesteld. Met andere woorden: alle toonbanken waren naar de binnenkomende klant gericht. Erachter waren de schappen tegen de wanden bevestigd met talrijke blikken, bussen en potten in allerlei kleuren. Ook kenmerkend was het zakkenrek, waaraan verschillende formaten papieren zakken bungelden. Voorverpakte etenswaren waren er in vroeger tijden nog niet. Alles werd afgewogen op een klassieke weegschaal, met behulp van metalen gewichtjes of zogenaamde ‘tarkiezels’.