Huis ter Kleef

Er wordt nu weer gesport in dit monument. Geen kaatsen, maar yogalessen, gegeven door Yoga Innerwork Haarlem. In de yogaschool worden ook bedrijfstrainingen vanuit een yoga filosofie gegeven. Kijk voor meer informatie over de yogaschool op www.yogainnerwork.nl

Daarnaast is het monument ‘Huis ter Kleef’ in het duurzame stadspark De Haarlemmer Kweektuin een unieke plek voor verbinding, inspiratie en rust. De prachtige en functionele zalen zijn zeer geschikt voor grote of kleine groepen. Ze zijn te huur voor een hele dag of dagdeel. www.huisterkleefhaarlem.nl

Verschillende functies

Rond 1250 werd Huis ter Schoten gebouwd als simpele woontoren. Daarna werden verschillende uitbreidingen gerealiseerd en kreeg het huis een andere naam. Waarschijnlijk is die afkomstig van Margaretha van Kleef, gravin van Holland, aan wie het huis in 1403 werd overgedragen. In 1492 kwam het huis in het bezit van de familie van Brederode. Hendrik van Brederode (1531-1568) liet in 1560 een kaatsbaan bij het kasteel bouwen. Hij vluchtte in 1567 naar Duitsland en stierf daar in februari 1568. De familie blijft het landgoed en later de ruïne beheren. Zij besloten de ruïne niet meer op te bouwen en alleen de Kaatsbaan, die niet was opgeblazen, te gebruiken.

In 1715 koopt de gemeente Haarlem het landgoed en krijgt daarbij ook de kaatsbaan in bezit. Deze werd verpacht als boerderij. Het complex werd rond 1910 opgenomen in de door L.A. Springer aangelegde stadskwekerij. Vóór de restauratie in 2017 was de kaatsbaan de expositieruimte van het centrum voor natuur- en milieueducatie, die in het naastgelegen pand was gevestigd.

De naam Huis ter Kleef is gebleven maar deze naam wordt nu alleen gebruikt voor de voormalige kaatsbaan. Die trouwens slechts korte tijd dienst gedaan heeft als kaatsbaan. Nederland had in die tijd minstens vijftien adellijke banen waarvan er slechts drie de slopershamer hebben overleefd.

Een van de drie overgebleven adellijke kaatsbanen

In de 12e eeuw is kaatsen ontstaan als ontspanningsspel voor kloosterlingen. Met de hand werd toen de bal over en weer geslagen. Eind 13e eeuw werd het spel overgenomen door de burgerij en met name de adel. De burger speelde het op straat en aan de adellijke hoven werden in de 15e eeuw speciale ommuurde banen gebouwd. In de loop der tijd werd het spel ook met slaghout gespeeld en in de 16e eeuw met een racket.

De kaatsbaan van de Brederodes werd rond 1560 gebouwd volgens het type Heu Quarré-. Kaatsbanen van dit type hadden een gladde vloer van hardstenen plavuizen of gegoten klei of kalk. Langs een lange en een korte zijde werd een galerij gemaakt met een afdak. Langs de lange zijde was de galerij voorzien van een beschermmuur voor het publiek. Hierin waren ook de twee toegangen tot het speelveld aangebracht. Aan de korte zijde was de galerij dichtgetimmerd op ‘la Grille’ na. Dit was een opening waar doorheen kon worden geslagen, wat extra punten opleverde. Onder in de muur ertegenover was een tweede opening ‘Le Trou’ en hoger in deze muur bevond zich een nis met een plank genaamd ‘Lais” die bij het raken ook punten opleverden.

Natuurlijke leiders van de Hollandse adel

Hendrik van Brederode, bijgenaamd Grote Geus of Hendrik II van Brederode (1531 – 1568) sluit zich in 1560 aan bij de protesterende adel. Hij is kritisch op de rijkdom van de katholieke kerk. Ook is hij het niet eens met het beleid van de nieuwe koning. Van Brederode is tegen de kettervervolging en kiest openlijk voor het nieuwe geloof. Hij tekent als eerste een verbond van de lagere adel met als doel de opheffing van Inquisitie en de verzachting van de kettermaatregelen. Het Eerste Smeekschrift overhandigt Van Brederode in 1566 aan de landvoogdes Margaretha van Parma.

Er komt meer godsdienstvrijheid. Maar de mensen zijn ontevreden over de hoge belastingen en hebben honger. Niet lang daarna barst de Beeldenstorm los.

Filips II is woedend en stuurt de beruchte Hertog van Alva met een leger naar de Nederlanden. Hendrik gaat in verzet maar als zijn geuzenleger in de pan wordt gehakt vlucht Van Brederode naar Duitsland. De Grote Geus overlijdt onverwachts in 1568 in ballingschap kinderloos. De van Brederodes zijn sinds 1679 in wettelijke lijn uitgestorven.

De zoon van Alva sloot hier gevangenen op

De eerste afbeelding van de kaatsbaan van Huis ter Kleef is een aquarel van Saenredam uit begin 17e eeuw. De kaatsbaan wordt wel al genoemd in een stuk van de burgemeester van Haarlem uit 1573. Het kasteel was toen het hoofdkwartier van de Spanjaarden tijdens het Beleg van Haarlem. Het beleg van Haarlem was een ruim zeven maanden durende belegering door de Spanjaarden die eindigde op 13 juli 1573 toen de stad zich overgaf, waarna enkele duizenden soldaten en burgers werden geëxecuteerd. Het beleg geldt als één van de meest beruchte gebeurtenissen uit de Tachtigjarige Oorlog.

De burgemeester beschrijft in 1973 dat Don Frederico, zoon van Alva, twaalf gevangenen had opgesloten in de kaatsbaan en dat zij daar al snel van de honger omkwamen. Don Frederico verklaarde hierover: “Ik heb ze het leven toegezegd, maar niet het eten”.

In datzelfde jaar liet Alva het kasteel opblazen, waarschijnlijk uit angst dat het Hollands verzet Huis ter Kleef zou gebruiken bij een tegenaanval op het bezette Haarlem. De kaatsbaan overleefde de explosie, er wordt gedacht dat het dak er toen wel werd afgeblazen.