Cromhouthuis

Philips Vingboons wordt wel de uitvinder van de Amsterdamse halsgevel genoemd. Voor rijke, vooral katholieke, opdrachtgevers als Cromhout ontwierp Vingboons een passende, eigentijdse en weelderige woonomgeving met als inspiratie: Italiaanse stof, de Franse snit en de Hollandse maat.

Elk van de vier Cromhouthuizen heeft een halsgevel van Bentheimer zandsteen met driehoekige topfrontons, kleinere frontons en lijsten boven de ramen, fruitmotief langs klauwstukken, gevleugelde oeil-de-boeufs, festoenen en jaartalstenen. De wapens in de klauw-stukken van Herengracht 366 zijn, waarschijnlijk in de Franse tijd, weggehakt; in de gevels van de andere Cromhouthuizen zijn nog wapenvelden aanwezig maar deze zijn leeg. Drie huizen hebben een jaartalsteen met 1662 in Romeinse cijfers.

In het bestek voor de bouw van de huizen werd een prijs afgesproken van 55.000 gulden. Voor de bouw waren meester-metselaar Jan Cornelisz Spaens en meester-timmerman Dirck Hacks aangetrokken.

In 1718 vindt er een grote verbouwing plaats, voornamelijk in het achterhuis dat zich bevindt achter de panden 366 en 368. Opdrachtgever is de kleinzoon van de bouwheer, Jacob Cromhout, heer van Nieuwerkerk (1672-1722). De keuze voor het verfraaien van zijn woning viel op de jonge schilder Jacob de Wit en de beeldhouwer en stukadoor Ignatius van Logteren. Beide ambachtslieden zouden de ontdekking van de eeuw zijn en meer werken voor Cromhout en anderen maken.

Uit een vroeg achttiende-eeuwse boedelbeschrijving blijkt bovendien dat de wanden van de grote zaal voorzien waren van wandtapijten en dat de wanden van de ernaast gelegen antichambre bekleed waren met goudleer. Het was dus een waar stadspaleis. Cromhout woonde op 366 en in het grote achterhuis met zijn vrouw en volle nicht, Elisabeth Jacoba Cromhout. Het pand kreeg toen ook een nieuw trappenhuis met een Engelse statietrap met houtsnijwerk, die vanuit de marmeren hal naar de bovenverdiepingen leidt.

In de omschrijving van de huizen staat dat sommige vloeren van de kamers voorzien waren van houten vloeren dan wel met ‘curieuze witte Italiaensche Marmbere Steenen met compartimenten naer de Solder verdeelt’. Hiermee wordt gedoeld op het spiegelen van het vloerpatroon in het cassetteplafond. Het cassetteplafond in de grote tuinzaal is nog steeds aanwezig en werd in 1718 voorzien van beschilderde plafondstukken.

De plafondschilderingen zijn van Jacob de Wit (1695-1754). Het zijn tien doeken met mythologische voorstellingen van Romeinse goden. De maanden zijn afgebeeld door middel van sterrenbeelden. Ook de jaargetijden en de vier elementen zijn afgebeeld. Daarnaast is Mercurius, god van de handel, afgebeeld, als verwijzing naar de opdrachtgever die koopman was. Het is De Wits vroegste plafondschildering. Op de pijlenhouder van de boogschutter is zijn signatuur en het jaartal 1718 aangebracht.

De Wit zal dankzij de familie Cromhout uitgroeien tot de beroemdste Hollandse kunstschilder van de achttiende eeuw.

Herengracht 366 werd in 1887 gekocht door het Nederlandsch Bijbelgenootschap en stond daarna bekend als het Bijbelhuis. In de kelder zijn nog gietijzeren kolommen te zien die zijn aangebracht om het gewicht van de vele Bijbels te kunnen dragen.

In 1904 kocht het Bijbelgenootschap het buurpand nummer 368 erbij. Na het vertrek van het Bijbelgenootschap in 1975 bleef het Bijbels Museum in het pand gehuisvest. Later werd er samengewerkt met het Amsterdam Museum en kreeg het museum de naam Cromhouthuis.

De collectie van het Bijbels Museum was op de bovenste verdieping van de monumenten te zien. De andere verdiepingen vertelden het verhaal van de familie Cromhout en gaven een kijkje in de wooncultuur van rijke Amsterdamse families. Het thema daarbij was verzamelen: het verzamelen van bijzondere kunstvoorwerpen, schilderijen en familieportretten. Voor de inrichting van de zalen is geput uit de rijke collectie van het Amsterdam Museum