Kalkmarkt 13 / Binnenkant 51

Lange tijd was hier een kroeg gevestigd

Bij de uitgifte van de erven op het nieuw aangeplempte Waalseiland kocht de meester stadstimmerman Pieter Intes in 1646 het hoekerf, dat vervolgens op ingewikkelde wijze werd gesplitst in wat nu de panden op Kalkmarkt 11, 12 en 13 en Binnenkant 50 zijn. Het hoekhuis Kalkmarkt 13 / Binnenkant 51 werd in 1649 gebouwd door metselaar Robert Anthonisz en in 1652 alweer verkocht voor f 7600,-.

In de zestiger jaren werd varensman Claes France Smith (1622-1679) eigenaar van het hoekpand. Bij de verkoop door zijn erfgenamen in 1690 hing er de ‘France Cartouw’ uit, een 16e en 17e-eeuws gietijzeren of bronzen kanon dat onder andere gebruikt werd als vesting- en scheepsgeschut. Het is dus zeer goed mogelijk dat Smith op een oorlogsschip voer.

Sinds 1758 was het huis verhuurd aan kruidenier Johannes Kauling (1731-1782), die er ook tabak verkocht. Op tekeningen van 1765 en 1775 door Reinier Vinkeles zien we dat er drie tabaksrollen uithangen en onder de luifel staat ‘Varinas’, een goede tabakssoort die vernoemd is naar een plaats in Venezuela.

In 1779 werd het pand bij een veiling gekocht door tapper Jan Hendrik Tielman (1749-182.) die er een kroeg van zou maken, een bestemming die het tot in de 20e eeuw zou behouden, onder meer met de naam Café Ocean.

Ronde ramen voorzien het trappenhuis van daglicht

De tekeningen van Vinkeles laten de 17e-eeuwse toestand van het huis zien, toen de ramen weliswaar waren gemoderniseerd, maar verder alles nog in de oude situatie was met de omlopende onderpui en de originele schuingeplaatste winkeldeur. In deze situatie bevond zich de binnenhaard met schouw achter het voorhuis, dat slechts vier treden hoger gelegen was. Het onderhuis was bereikbaar vanuit het voorhuis en was vergroot door een pothuis aan de Binnenkantzijde. Tegen dit pothuis was een buitentrap aangebouwd, die naar de toegang tot de bovenhuizen leidde. Deze houten trap had een afdakje, net als bij ons pand aan de Brouwersgracht 86.

Binnen voerde een spiltrap naar de verdiepingen. De insteek boven het voorhuis en de binnenhaard vormde het eerste bovenhuis. Daarboven was nog een tweede bovenhuis en de tweede verdieping diende als pakzolder. De ronde raampjes in de zijgevel voorzagen het trappenhuis van daglicht.

Eind 18e eeuw is het pand verbouwd, waarbij de pilaster-halsgevel aan de Kalkmarktzijde vervangen is door een Lodewijk XVI klokgevel. Ook is toen het houten trapje vervangen door een gewone stoep en werd de zijgevel bepleisterd. Met het aanbrengen van deze pleisterlaag werd een bijzonder kenmerk van dit pand voor twee eeuwen verborgen.

De steen is ouder dan Waalseiland

Als we de tekening uit 1765 van Vinkeles namelijk goed bekijken zien we naast het trappetje dat naar de buitendeur van de bovenhuizen leidt een steen in de gevel met het jaartal 1592. Dit leidt direct tot een leuk raadsel, want het besluit om Waalseiland aan te plempen werd pas in 1634 genomen en in 1646 werden de eerste percelen vrijgegeven. De steen moet oorspronkelijk dus een ander pand gesierd hebben en meeverhuisd zijn met een van de eigenaren van het pand, een zogenaamde ‘zwervende’ gevelsteen.

Bij het ontpleisteren van de gevel aan de Binnenkantzijde kwam de gevelsteen weer tevoorschijn. De gevelsteen toont een schip. Bij het Scheepvaartmuseum werd het herkend als een waterschip, herkenbaar aan de zes dwarstouwen die van de voorste slag naar de mast lopen en de fok moesten beschermen tegen scheuren door te grote druk.

Dit scheepstype vervoerde schoon drinkwater vanuit de Vecht naar Amsterdam – onder andere voor de bierbrouwerijen – en werd als sleepboot voor de Oost-Indiëvaarders gebruikt. Deze platbodems met een stop in de bodem voeren de Vecht op tot bij Weesp, waar men de boot liet vollopen tot een decimeter onder de boord. Terug in Amsterdam leegden vrouwen de boten met een galg: een hefboom met een wateremmer aan de boom.

De roede-indeling is gebaseerd op een oude foto

De steen uit 1592 is de op één na oudste gevelsteen van Amsterdam. Slechts in de gevel van de Waag op de Nieuwmarkt bevindt zich een oudere, gedateerd 1488. Stukje bij beetje werd ‘het waterschip’ bij de restauratie weer onder de pleisterlaag vandaan gepeuterd. Helaas had de zeer afgesleten steen de tand des tijds niet goed doorstaan. Aan de hand van de nog zichtbare delen is een reconstructie gehakt door Hans ’t Mannetje, die nu de gevel siert. De originele steen is geconserveerd en binnen in de hal – waar hij beschermd is tegen weersinvloeden – ingemetseld.

De restauratie van de panden op de hoek Kalkmarkt en Binnenkant was een ingrijpende. Jarenlang was dit hoekcomplex een ontsierend stukje binnenstad omdat de toppen van de panden wegens bouwvalligheid verwijderd waren. De geveltop aan de Kalkmarkt 13 is een herplaatste top die afkomstig was van de Monumentenwerf. Het betreft een vroege klokgevel uit het vierde kwart van de 17e eeuw met fruitmotief langs de zijkanten en een gebogen topfronton.

De sierlijke klaverbladankers in de zijgevel zijn in ere hersteld. Wat de roede indeling betreft is de restauratie-architect uitgegaan van een foto van Jacob Olie uit 1863.