1908
Bouwjaar
D
Dronkemanskot Schellingwouderkerk
Wijkergouw 6, SchellingwoudeIn 1908 wordt er naast de Schellingwouderkerk in Amsterdam-Noord een huisje gebouwd. Op de bouwtekening het brandspuit- en lijkenhuisje genoemd. Maar het wordt ook gebruikt om lastige dronken mensen er hun roes in te laten uitslapen. Doordat de huisjes hun functie verloren, zijn er veel van dit soort monumentjes verdwenen. Zo ook ons huisje. Toen wij in 1998 de Schellingwouderkerk restaureerden en een tekort hadden aan opslagruimte, bouwden we het huisje terug om het opslagprobleem op te lossen.
2000
Reconstructie dronkemanskot
Nu
Gebruik als opslag en bijkeuken
Geschiedenis
Lijkenhuisje
Eind 18e eeuw ontstond er door verscheidene publicaties een fascinatie voor de schijndood.
Elke begraafplaats moest vanaf 1872 een lijkenhuisje hebben
In de Wet op de Besmettelijke Ziekten van 1872 wordt vastgelegd dat elke begraafplaats een lijkenhuisje moet hebben.
Dit voorschrift is een gevolg van een andere kijk op hygiëne en gezondheidszorg, die dankzij nog veel meer maatregelen aan het eind van de 19e eeuw sterk verbetert. In het huisje worden, in afwachting van de begrafenis, de lijken gelegd van mensen die aan een besmettelijke ziekte overlijden. Door ze gescheiden te houden van de levenden, wordt de kans op besmetting geminimaliseerd.
Naast de kerk stond al eerder zo’n huisje. Dat was waarschijnlijk een schijndodenhuisje. In de vorige eeuwen heerste er namelijk de angst om levend begraven te worden. Daarom werd er in 1825 bepaald dat alle begraafplaatsen een schijndodenhuisje moesten hebben. Daar werden de overledenen in ieder geval 36 uur opgebaard voordat ze begraven werden. Vanaf 1872 werden die huisjes vaak gecombineerd met een lijkenhuisje.
De Stichting Historisch Centrum Amsterdam – Noord, heeft een mooi boek over Schellingwoude gemaakt waar onze monumenten ook in voorkomen. Te koop in de betere boekhandel.
Gemengde functie
Brandspuithuisje
Brandspuit, ladders, brandemmers, brandhaken, bijlen, brandzeilen, lantaarns en spuitgereedschap
De meeste lijkenhuisjes in Nederland staan op een rechthoekig grondvlak, gebouwd van baksteen en afgedekt door een zadeldak. Geen fleur en franje, heel eenvoudig dus. Ze zijn er in het klein en groot. Het kleinste lijkenhuisje is ongeveer 1 x 2 meter, net genoeg om één lijk in te leggen. Het huisje in Schellingwoude is iets groter, maar had dan ook een gemengde functie. Naast de functie van lijkenhuisje is het gebouwtje namelijk ook gebruikt als brandspuithuisje.
Toen er nog geen brandweerauto’s waren, stonden er verspreid over stad en dorp blusmaterialen opgeslagen. Zo kon de brandweer toch nog redelijk snel ‘ter plaatse’ zijn in geval van een brand. De meeste blusmiddelen stonden opgeslagen in kerken, scholen of andere publieke gebouwen. Op een aantal plekken waren speciale brandspuithuisjes zoals hier in Schellingwoude. Naast de brandspuit zullen er ongetwijfeld ook ladders, brandemmers, brandhaken, bijlen, brandzeilen, lantaarns en spuitgereedschap gelegen hebben. Het huisje heeft tot 1921 zijn functie van brandspuithuisje gehad
Gebruik
Dronkemanskot
Ivo de Wijs, liedjesmaker en cabaretier, heeft er een mooi gedichtje over gemaakt
Op de bouwtekening wordt het dus het brandspuit- en lijkenhuisje genoemd. Maar de gymnastiekmaterialen van het naastgelegen schooltje hebben er ook hun plek gehad. Alsof drie functies voor zo’n klein gebouwtje nog niet genoeg zijn, werd het ook gebruikt als dronkemanskot/cachot. Hier werden dronkaards voor een nachtje opgesloten als zij overlast veroorzaakten. Als ze hun roes uitgeslapen, mochten ze ze weer vrij. Dit soort huisjes stonden vaker naast een kerk als wij het gedichtje van Ivo de Wijs mogen geloven:
Veldwachter en koddebeie –
Waren vroeger heel wat vrijer,
Bij ’t hanteren van de wet.
Al wie jatten en wie vochten
Of teveel cafés bezochten
Werden ijlings vastgezet.
Ja elke dronkenlap of vlerk,
Werd gehuisvest naast de kerk,
Achter tralies deur op slot
In het cachot.
Het cachot uit vroeger tijden,
Sluimert aan de linkerzijde
van de kerk – als ik het zie
Droom ik weg naar lang geleden
Want die oude grimmigheden
Zijn nu pure nostalgie
Ivo de Wijs, Liedjesschrijver en cabaretier
Rol van Stadsherstel
Vroegere tijden
In de buurt van onze Schellingwouderkerk, de muziekkapel en het dronkemanskot bezit dit dorpje ook nog een begraafplaats, een onderwijzerswoning en een verenigingsgebouw.
Je waant je hier dus echt weer in vroegere tijden. Dankzij Stadsherstel is de kerk gerestaureerd en heeft het een multifunctionele functie gekregen. Ook de zeer verwaarloosde muziekkapel is door ons gerestaureerd zodat hier weer een strijkkwartet of fanfare kan spelen. De reconstructie van het lijkenhuisje maakt het historische plaatje weer compleet.
Door de pittoreske ligging is de Schellingwouderkerk de uitgelezen locatie voor het vieren van een bruiloft. Het witte kerkje is met haar unieke ambiance en rustgevende omgeving tevens de perfecte setting voor workshops, kleinschalige diners, congressen en lezingen.
Meer informatie
Bronnen:
Archief Stadsherstel
Beeldbank Stadsarchief
Aan dit project hebben meegewerkt:
Bouwbedrijf Burgy
