Luthersekerk

Rijtuigzwart Van Dam orgel

De Lutherse Gemeente van Purmerend ontstond rond 1670. Niet veel later werd er in de Papestraat (nu Kerkstraat) en huiskerkje ingericht. Een echte kerk verrees in 1712 aan de Hoogstraat, maar hij lag achter de bebouwing. In de jaren zeventig van de 19e eeuw ontstond het plan om een nieuwe kerk te bouwen. In 1878 verrees deze nieuwe Lutherse kerk. Stadsbouwmeester P. Mager en  architect J.J. Leliman creëerden bij de bouw nu een voorplein, waardoor de kerk een mooie plek kreeg temidden van het historisch centrum van Purmerend.

Na de inwijding in 1880 duurde het nog tot 1892 voordat de Lutherse gemeente werd verrijkt met het Van Dam-orgel. De indeling van het front is kenmerkend voor het grote oeuvre van de orgelmakers Van Dam. Een ander kenmerk wordt gevormd door de uitbundige ornamentiek die voor de bouwtijd bijna ongewoon is te noemen. De kleur is zwart, met gouden biezen en accenten afgewisseld. Dit ‘rijtuigzwart’ werd aan het einde van de 19e eeuw zeer deftig en ‘kerkelijk’ gevonden. De drie beeldjes op het orgel zijn nog van het vorige orgel (uit 1754) afkomstig.

Eclectisch: Neoromaanse en gotische details

De Lutherse kerk is een éénbeukige zaalkerk op een rechthoekige plattegrond, met een 3-zijdig afgesloten koorsluiting. In het interieur zijn in de abscis nog de originele preekstoel met klankbord, met aan weerzijden daarvan de kerkraadsbanken aanwezig, inclusief de bijbehorende doopboog en lezenaar. Boven de zaalingang, op het orgelbalkon, staat het Van Dam orgel.

De kerk heeft een eclectische bouwstijl, dat betekent dat er elementen van verschillende historische bouwstijlen zijn gebruikt. Deze stijl werd in de 19^e eeuw veel toegepast, het gaat hier bijvoorbeeld om de hoge ramen, zoals in de gotiek, maar met een Neoromaanse boog.

De voorgevel is opgezet alsof het een driebeukige kerk betreft, met bovenop een klokkentorentje met klokken, een uurwerk en een zwaan als windwijzer. Deze sierlijke zwaan is in 1880 gemaakt door de zeer bekwame Purmerendse koperslager C. Rexwinkel. De vensters van voor- en zijgevels hebben een ijzeren raamindeling en zijn bezet met paars- en groengekleurd glas.

Genoemd naar Maarten Luther

De kerk is vernoemd naar Maarten Luther. Hervormingsdag, ook wel Reformatiedag, wordt elk jaar op 31 oktober gevierd en is een belangrijke herdenkingsdag in veel protestantse kerken. De dag staat in het teken van Luther, die op 31 oktober 1517 zijn 95 stellingen publiceerde, waarin hij kritiek uitte op misstanden in de Rooms-Katholieke Kerk. Zijn verzet leidde uiteindelijk tot de Reformatie, een breuk met de kerk van Rome. Hieruit zijn in de 16e eeuw de protestantse kerken ontstaan.

Luther zelf was monnik en priester en maakte als zodanig concreet mee wat de gevolgen waren van een kerk die van haar oorspronkelijke boodschap afdwaalde. Hij wilde de centrale boodschap van het Evangelie,  dat de zonden vergeven worden door het offer van Jezus Christus,  weer op de voorgrond brengen. Om die reden wordt zijn theologie soms ook de theologie van het kruis genoemd.

Zijn kritiek werd aanvankelijk niet erkend door de paus, en Luther was dan ook verrast dat zijn stellingen al snel brede aandacht en steun vonden in de samenleving. Uiteindelijk wilde Luther de kerk terugbrengen bij de Bijbel, Christus, genade en geloof. In de Rooms-Katholieke Kerk van zijn tijd waren deze kernpunten vaak op de achtergrond geraakt. De paus had bijna volledige macht, en de kerk functioneerde vaak meer als instrument van politieke macht dan als middel om het Evangelie te verspreiden.

Symbool van het Lutheranisme

De Lutherroos of Lutherzegel is een wereldwijd herkenbaar symbool voor het Lutheranisme. Het was oorspronkelijk een persoonlijk zegel ontworpen door Maarten Luther als een uitdrukking van zijn theologie en geloof. Maarten Luther schrijft hier zelf over:

“Nu ge vraagt, of de graveur zijn werk goed gedaan heeft, wil ik u meteen vertellen, hoe ik dit zegel bedoeld heb als een merkteken van mijn theologie. Het eerste moet een kruis zijn, een zwart kruis in een hart in zijn natuurlijke kleur, om er mij steeds weer aan te herinneren dat het geloof in de Gekruisigde ons zalig maakt.

Want de rechtvaardige zal uit zijn geloof leven, uit zijn geloof aan de Gekruisigde. Zulk een hart moet midden in een witte roos staan om aan te duiden dat het geloof vreugde, troost en vrede geeft. Daarom moet die roos wit zijn en niet rood, want wit is de kleur der geesten en van alle engelen. Zulk een roos staat in een hemelsblauw veld omdat die vreugde in de geest en in het geloof, de aanvang is van de komende hemelse vreugde. En dan daaromheen een gouden ring, die zegt dat deze zaligheid in de hemel eeuwig duurt; geen einde heeft en zoveel kostelijker is dan alle aardse vreugde en goed, als het goud schoner is, edeler en kostbaarder dan alle andere metalen.”