Kenaupark 8

Onderdeel van het 19e-eeuwse plan Nieuwstad

Toen in de 19e eeuw de Oude Stad van Haarlem uit zijn jasje groeide en het stedenbouwkundige plan Nieuwstad voor een forse uitbreiding buiten de oude stadsvesten moest zorgen, bestond de eerste systematische stadsuitbreiding uit de aanleg van een aantal stadsparken. Het Kenaupark werd tussen 1866 en 1868 gerealiseerd op de restanten van het noordwestelijke bolwerk. De oostzijde van het park werd begrensd door een rij eclectische herenhuizen, ontworpen door de Amsterdamse architect G.W. Breuker. Op de overige, particulier uitgegeven, percelen werden tussen 1867 en 1880 op grote onderlinge afstand dertien vrijstaande neoclassicistische villa’s gebouwd door o.a. de architecten G.M. Zeegers, J.W. Oudshoorn en F.J. Pannekoek. Op de zuidelijke grens wordt in 1873 de villa op nummer 8 gebouwd.

Eene fatsoenlijke en zindelijke keukenmeid

Een van de eerste bewoners van deze villa zal het kersverse echtpaar Maria Wilhelmina van Vloten (1859-1889) en de arts Hendrik Ludwijn van Linden van den Heuvell (1857-1918) zijn geweest. Via een aantal advertenties in de krant zijn wij getuige van de aanloop: van de zoektocht in 1882 naar ‘eene zindelijke keukenmeid’ wegens het (voorgenomen) huwelijk, tot de ondertrouw met receptie in de villa. Op 30 april 1885 trouwt het stel, maar het huwelijk is geen lang leven beschoren: Maria Wilhelmina overlijdt 4 jaar later op 29-jarige leeftijd. Van Linden van den Heuvell hertrouwt in 1892 en zal als geneesheer-directeur verbonden zijn aan het St. Elisabeth Gasthuis.

Het echtpaar zal kort na het huwelijk verhuisd zijn, want in 1886 vermeldt de Algemeen Nederlandsch Wielrijders-Bond in De Kampioen de adreswijziging naar Kenaupark 8 van M.J. Hooft. Een naam die tot en met 1901 voorkomt in combinatie met dit adres. Jhr. H.W.C. Hooft is een welgesteld heer, zo komt zijn naam in 1904 voor op de ‘lijsten der hoogst aangeslagenen in de Rijks-direct belastingen’ van de Nederlandsche Staatscourant. Hiertegenover staat de zorg voor de medemens: in 1891 staat jhr. Hooft vermeld als bestuurslid van de Haarlemse afdeling van de Maatschappij van Weldadigheid.

Vooraanstaande bewoners

In 1905 staat de ‘van zeer groote kamers voorziene, riant gebouwde villa’ te koop. Dat de tram – de eerste elektrische, van bovenleiding voorziene stadstramlijn in Nederland – voor de deur stopt wordt gezien als pré in de verkoopadvertentie.

In 1906 duikt een nieuwe naam op als er verscheidene personele wisselingen zijn bij het keukenpersoneel. De heer des huizes is dan mr. C. Pijnacker Hordijk (1847-1908), hoogleraar, rechtskundige en een bekend liberaal staatsman: in de periode 1882-1902 is hij lid van de Eerste Kamer, minister van Binnenlandse zaken, Gouverneur-Generaal van Nederlands-Indië en Commissaris van de Koning(in). De laatste vermelding op dit adres is die van de weduwe van Mr. C. Pijnacker Hordijk in het adresboek van 1908/1909.

De volgende bekende bewoner is Herbert Cremer (1873, Penang – 1951), tabakshandelaar bij fa. Cremer & Heeren in Amsterdam, dat kantoor houdt op de Oudezijds Voorburgwal, en vanaf 1916 directeur van NV Deli maatschappij. Hij is in 1900 gehuwd met Wilhelmina Adriana van Marken (1871-1946), negen maanden later wordt dochter Henriëtte geboren.
Het gezin Cremer is woonachtig op Kenaupark 8 van tenminste 1913 tot circa 1922, hoewel bij een inbraak in dat jaar sprake is van een onbewoond pand. Tegen de aangeklaagde wordt 1 jaar en 6 maanden gevangenis geëist.

In de oorlog omringd door prikkeldraad

In 1929-1930 verdwijnt de woonfunctie van Kenaupark 8 als de Amsterdamse Kunsthandel & Veilingmeester J. Vermeulen er een permanent veilinggebouw inricht. Lang duurt dit niet, want in 1932 vestigt zich hier na een verbouwing NV Multifilm, die een grotere behuizing nodig heeft. In 1927 opgericht door filmmaker J.C. Mol, samen met o.a. dr. Jac. P. Thijsse (van de Verkade albums), en G.J. Droste (directeur van de chocoladefabriek), is deze organisatie gespecialiseerd in wetenschappelijke cinematografie. Met het idee dat de camera zaken kan vastleggen die met het menselijk oog niet zichtbaar zijn, zoals vertraagde beweging of de gedetailleerde weergave van micro-organismen. Multifilm speelde daarnaast ook een grote rol bij de ontwikkeling van de geluidsfilm en het opkomende medium televisie. Samen met de filmfabrieken Polygoon en Hollandia is in Haarlem sprake van een bloeiende filmindustrie.

Als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt, wordt het pand omgebouwd tot kazerne van de Kriegsmarine, omringd met een prikkeldraadversperring. Alle apparatuur en films zijn op tijd verspreid door de stad verstopt, maar twee maanden na de bevrijding is Multifilm alweer in bedrijf. Het pand wordt in de drie daaropvolgende jaren geheel gemoderniseerd, maar uiteindelijk zorgt trilling door het toenemende verkeer ervoor dat ze hun werkzaamheden daar niet kunnen voortzetten.

Wegens succes werd een tweede villa aangekocht

Een nieuwe koper is snel gevonden. In 1938 heeft initiatiefneemster E.J. (Emilie) van Waveren-Resink (1877-1946) in de naastgelegen villa eenkamerwoningen gerealiseerd, die uitsluitend bestemd waren voor vrouwen. In deze ‘EKaWo’s’ stonden functionaliteit, modernisering en efficiëntie in het huishouden voorop, zodat meer tijd overbleef voor werk en ontspanning. Saillant detail: vrouwen waren in die tijd nog wettelijk handelingsonbekwaam en voor het sluiten van de koopovereenkomst had mevrouw Van Waveren dan ook een machtiging nodig van haar echtgenoot.

De tijden zijn inmiddels veranderd, maar de behoefte aan woningen voor alleenstaande vrouwen is onverminderd groot. Het bestuur besluit dan ook een tweede pand te kopen, juist als de buurvilla vrijkomt. Op 19 juni 1958 vindt de overdracht plaats. Mevrouw Van Waveren maakt dit niet meer mee, maar had hiervoor inmiddels geen handtekening van haar man meer nodig gehad. De verbouwing wordt uitgevoerd door architect Tuninga en – na zijn overlijden – Van Brugge. Daarmee komt het totaal aantal woningen in beide villa’s op 31, plus een conciërgewoning. Op 1 mei is de villa gereed en worden de kandidaat-huursters uitgenodigd voor bezichtiging. Tot op de dag van vandaag worden beide villa’s bewoond door in totaal circa 30 dames, in leeftijd variërend van twintigers tot en met zestigers.

Lees HIER over de ‘zustervilla’ op Kenaupark 6, ook in eigendom van Stadsherstel.

Villapark op de resten van de bolwerken waar Kenau vocht

Het Kenaupark is op zijn minst een toepasselijke naam met het oog op de bewoonsters van beide aan dit park gelegen villa’s. Kenau Simonsdochter Hasselaer was een scheepsbouwer en houthandelaar die volgens de overlevering actief meevocht bij de verdediging van Haarlem tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Ze zou hierbij een leger 300 vrouwen hebben aangevoerd, die met kokend water, brandend stro en gesmolten pek vanaf de stadswallen de Spaanse vijand van zich afhielden.

Op de resten van deze vestingwerken werd het Kenaupark als onderdeel van de 19e-eeuwse stadsuitbreiding gerealiseerd. Dergelijke stadsparken in landschapsstijl kwamen toen in zwang, bestemd voor de welgestelde stedelijke klasse met als doel de natuur de stad in te halen, dichtbij huis.

Het Kenaupark, tuinen en plantsoen werden ontworpen door de Haarlemse architect, stedenbouwkundige en landschapsarchitect Jan David Zocher (1791-1870) & zijn zoon, met het Britse Regent’s Park in Londen als voorbeeld. Het park is in de jaren zestig van de vorige eeuw in zijn geheel aangewezen als rijksmonument, onder andere door de aanleg bovenop de voormalige verdedigingswerken van de stad, iets wat zelden voorkomt.