De Akermolen

De vervening van de Middelveldsche Akerpolder

De Akermolen is in 1874 op de huidige plaats herbouwd in opdracht van het toenmalige polderbestuur van de Middelveldsche Akerpolder en dateert dus van eerder. Deze schepradmolen moest de oude, in slechte staat verkerende Ackermolen uit de 17e eeuw vervangen.

Deze stond aan de rand van het een tiental jaren eerder drooggelegde Lutkemeer. De herkomst van de nieuwe Akermolen is nog steeds niet opgehelderd. Het polderbestuur vermeldde slechts dat deze afkomstig was van ‘elders’. Dit staat te lezen in de notulen van de vergadering van april 1874 van Dijkgraaf en Heemraden van het Waterschap Haarlemmermeer, naar aanleiding van het verzoek om verplaatsing van de molen naar de Ringvaartdijk.

De verplaatsing hield verband met de te verwachten gunstigste bemalingspositie na afloop van de toekomstige vervening. Het polderbestuur kreeg in 1875 een concessie van het rijk om de polder af te graven voor turf, een brandstof waar in het zich ontwikkelende Amsterdam nog veel vraag naar was.

Toen de vervening in 1896 was voltooid, moest het polderpeil ruim drie meter worden verlaagd om droge voeten te garanderen voor de boeren en tuinders die zich er gingen vestigen.

Van scheprad naar vijzelmolen en daarna pompgemaal

Het Polderpeil kon niet verlaagd worden met het scheprad en er werd een nieuwe stenen vijzelgoot aangelegd, centraal onder de molen. Beide goten zijn nog aanwezig, onder en deels achter de molen. Een kwart eeuw later, in 1921, werd de windmolen vervangen door een elektrisch pompgemaal aan de voet van de dijk. De wind was een te onzekere factor in de vereiste bemaling van de polder, die inmiddels volstond met boerderijen en tuinderijen. De bovenbouw van de molen werd verwijderd en de romp werd ingericht tot woning van de poldermeester.

De waterwerken die zich nog onder de molenstomp bevinden, werden niet alleen gebruikt om de Akerpolder droog te houden, maar ook om deze onder water te kunnen zetten in tijden van oorlogsdreiging. In die functie maakte de molen deel uit van de waterstaatkundige werken in de Linie van Amsterdam, de voorloper van de Stelling van Amsterdam. Reden waarom de Minister van Oorlog betrokken moest worden bij de herbouw.

Inundatie rondom Amsterdam

Sinds het begin van de 18e eeuw beschikte ons land over een uitgebreid stelsel van verdedigingslinies middels gecontroleerde inundaties en verdedigingswerken. Bovendien kon in tijden van gevaar ook rondom Amsterdam een kring van inundaties gelegd worden. Deze kring bestond deels uit natuurlijke wateroppervlakken (het IJ, de Zuiderzee en de Haarlemmermeer) en deels uit dras te zetten gebieden, die men bij dreigend gevaar enkele decimeters onder water liet lopen, hetgeen de oversteek te voet of per boot nagenoeg onmogelijk maakte.

In de Franse tijd, die begon met de inval van de revolutionaire Franse troepen in 1795, lag het gevaar van een Engelse invasie voortdurend op de loer. Daarom kreeg de verdedigingslinie rondom Amsterdam in het begin van de 19e eeuw een semipermanent karakter. Op twee uur gaans (ca. 10 km) van de stadswallen werden tussen de inundatiegebieden verdedigbare doorgangen aangelegd, die in tijden van oorlog binnen 24 uur bemand en bewapend konden worden: de ‘posten van Krayenhoff’, genoemd naar de ingenieur die ze had ontworpen. Deze Linie van Amsterdam was tot de aanleg van de Stelling van Amsterdam in gebruik. Het nauwkeurig dras zetten gebeurde met behulp van sluisjes en verlaten watermolens en was een taak van Defensie. Onder andere de polders tussen Halfweg, Sloten en Amstelveen maakten er deel van uit.

Schaduwlinie van de Stelling van Amsterdam

De zuidwestflank werd beschouwd als zwakste schakel. Met de drooglegging van de Haarlemmermeer (1848-1852) verzwakte deze flank nog verder. Hoewel er vier extra posten waren aangelegd en het noordelijk deel van de nieuwe polder als inundatiegebied was ingericht, werden nog vele militaire studies naar versterking van de zuidwestflank verricht. Uiteindelijk verloor deze flank zijn primaire militaire functie. De Vestingwet van 1874 maakte de aanleg van de Stelling van Amsterdam mogelijk, waarmee in 1883 werd begonnen. De zuidwestflank van de Linie van Amsterdam ging hiervan als schaduwlinie nog wel deel uitmaken met dus een functie voor de Akermolen om ter verdediging water in de polder – in plaats van uit Amsterdam – te laten. De Oude Molen is het enig overgebleven waterstaatkundige werk tussen Halfweg en Amstelveen van de Linie van Amsterdam.

Stadsherstel heeft meer dan 28 panden in de Stelling van Amsterdam gerestaureerd. Maar ook verschillende andere panden die bijgedragen hebben aan de verdediging van Amsterdam. U leest daar in het boekje ‘Stadsherstelmonumenten in Amsterdamse Verdedigingswerken’ meer over.

U kunt het boekje kopen in het Stadsherstel Winkeltje voor €5,–. Vrienden betalen slechts €1,–. Wilt u het boekje thuis ontvangen? Stuurt u dan een e-mail aan: vrienden@stadsherstel.nl. De verzendkosten komen er in dat geval bij.
Ook kunt u het boekje online lezen.

Sociaal met heerlijk terras

Theehuis de Akermolen, is dé ontmoetingsplek voor bewoners van de Amsterdamse wijk, de Aker. Ze bieden voor iedereen wat wils. Boven het restaurant is een bovenruimte, waar sociale en culturele activiteiten voor bewoners van de wijk worden georganiseerd. De ruimtes worden ook verhuurd voor vergaderingen en andere bijeenkomsten.

Theehuis de Akermolen is onderdeel van stichting de Vrije Geer. Het is een plek waar mensen met een verstandelijke beperking o.a. werken in de bediening of de keuken. Zij vinden het allemaal prettig de gasten van dienst te zijn. Zij krijgen professionele begeleiding van mensen met horeca-ervaring en tevens jarenlange ervaring in de zorg. Kwaliteit is hierbij gewaarborgd.

www.deakermolen.nl