Runstraat 4

Dit was het werkgebied van de leerlooiers

In het verlengde van de Looiersgracht liggen de Huidenstraat en de Runstraat. Straatnamen doen vaak herinneren aan de ambachten die er vroeger uitgeoefend werden en dat is hier niet anders. In deze buurt van Amsterdam was in vroegere eeuwen de huidenhandel geconcentreerd. Run is fijngemalen eikenboomschors, die gebruikt werd voor het looien van leer.

Op nummer 4 van deze Runstraat 4 staat een pandje uit de eerste helft van de 17e eeuw. In de periode 1615-1617 zijn de erven uitgegeven tussen Keizersgracht en Prinsengracht ter hoogte van de Runstraat. Lambert lambertszn, verver, koopt er een groot aantal percelen. In 1621 verkoopt hij aan Hendrick Thomaszn, metselaar, het hoekerf. Deze bouwt er drie panden, waaronder de huidige Runstraat 4. Bij zijn overlijden in 1637 erven zijn kinderen het pand en zij blijven eigenaar tot 1654. Dan wordt het pand achtereenvolgens gekocht door een zilversmidgezel, een vlotschuitvoerder, fulpwerker (een textielmaker die fluweel maakt) en een zilversmid. In 1693 wordt het voor ƒ 2200 verkocht aan een bierdrager. In 1758 is de verkoopprijs ƒ 1335. Eigenaar Ary Rid verkoopt het huis in 1761 weer voor ƒ 5300,- aan Hendrik Hekking.

De raadselachtige gevelsteen zonder beeltenis

Bij deze laatste verkoop wordt het huis voor het eerst omschreven als ‘huis en erf, gelegen aan de noordzijde van de Runstraat, het derde huis van de Keizersgracht, waar den Koning van Pruyssen in de gevel staat. Ook bij latere verkopen, in 1778 en 1794, draagt het pand die naam.

Als in 1759 de voorgevel wordt vernieuwd, zal ook de gevelsteen zijn aangebracht. Waarom Rid kiest voor de beeltenis van de Pruisische vorst zal wel altijd een raadsel blijven. Waarschijnlijk stond op de steen Frederik van Hohenzollern (1657-1713) afgebeeld, die vanaf 1688 bekend stond als Frederik III, keurvorst van Brandenburg. Toen in 1701 de titel van hertog van Pruisen werd verheven tot koning, stond hij ook bekend als koning Frederik I.

De beeldhouwer heeft ongetwijfeld een portretgravure als voorbeeld gebruikt, maar de beeltenis zelf is verdwenen. Waarschijnlijk is deze weggehakt in 1795, misschien wel door de toenmalige eigenaar zelf: als metselaar wist Claes Veldhuijs vast om te gaan met hamer en beitel.

In dat jaar 1795 kwam met de Franse tijd een eind aan het Stadhouderlijk bewind. ‘Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap’ in plaats van ‘Vivat Oranje’. Als representant van het Ancien Régime en nazaat van het Oranjehuis was Frederik een omstreden persoon geworden.

Al in de 17e eeuw werd aan herbruik gedaan

Bij aanvang van de restauratie bezat het pand een 20e-eeuwse geveltop met rollagen, terwijl het in 1917 nog een eenvoudige 18e-eeuwse klokgevel had. Al in 2000 kochten wij bij de inmiddels opgeheven werf van Bureau Monumentenzorg een gevelbeëindiging, maar doordat de huurder destijds niet kon worden uitgeplaatst, liet de restauratie op zich wachten.

Uit een aantekening op een oude schets in het archief van Monumentenzorg blijkt dat deze top afkomstig zou zijn van een voor de metroaanleg in de jaren zestig gesloopt huis in de Dijkstraat. Het betreft een halsgevel (een klokgeveltop was destijds niet voorhanden), maar qua bouwstijl en gevelbeeld is het een passend exemplaar en zeker een aanwinst ten opzichte van de latere vervlakking van de gevel.

Toch leverde het een interessante discussie op. Het herplaatsen van geveltoppen wordt namelijk ook wel gezien als geschiedvervalsing. Echter, vroeger al werden geveltoppen in de ateliers van de steenhouwers in serie gemaakt. Bouwers konden ter plekke een passend exemplaar uitzoeken voor hun in aanbouw zijnde huis. Ook werden toppen van gesloopte panden al in de 17e en 18e eeuw hergebruikt op andere huizen. Wij vinden een mooie geveltop, mits passend, dan ook inwisselbaar en vooral een verrijking van het stadsbeeld en het aanzien van een straat.

Professioneel gerestaureerde monumenten

Architectuurhistoricus Walther Schoonenberg, die zich sinds jaar en dag inzet om historische geveltoppen van gesloopte panden teruggeplaatst te krijgen in de stad mocht vanwege zijn inspanningen voor Runstraat 4 de herplaatste top onthullen. Hij deed dit niet alleen, maar samen met Nicky Dijkman, leerling-timmerman bij de aannemer, bouwbedrijf F.W. Onrust.

Stadsherstel laat al haar restauratieprojecten samen met de betreffende aannemer als leerlingbouwplaats uitvoeren. De instroom van jongeren in de bouw is laag. Door leerlingen die affiniteit hebben met restaureren in de praktijk op te leiden en zo enthousiast te maken, dragen we bij aan het behoud van het restauratieambacht. Want deze vakmannen en -vrouwen zijn onmisbaar om te kunnen blijven genieten van alle prachtige monumenten.