Oude Kerksplein 32

Er was hier een kerkhof

Het Oudekerksplein ligt in het hart van de Wallen in Amsterdam, rond de Oude Kerk. Het is gelegen tussen de Warmoesstraat en de Oudezijds Voorburgwal. Het plein behoort tot de oudste gedeelten van Amsterdam. Rond 1250 was hier al een kerkhof; het Oudezijds kerkhof, met waarschijnlijk een houten kapel. De eerste stenen kerk is van 1306 en breidde zich in de daaropvolgende twee eeuwen steeds verder uit.

Bij opgravingen in 1983 zijn de restanten blootgelegd van de oudste woningen op het Oudekerksplein: kleine houten huisjes, uit de periode van het vroegste kerkhof. In de 14e eeuw zijn deze vervangen door grotere, stenen huizen. Over de vroegste bewoners is weinig bekend; vermoedelijk waren het vissers en ambachtslieden. Er stond ook een enorm pand dwars op het plein, dat liep van de Warmoesstraat tot de Oudezijds Voorburgwal. Rond 1380 was dit gehele complex in het bezit van Jacop Dier, kapelaan van de Oude Kerk. In de 15e eeuw is het perceel van Dier in stukken verdeeld, er zijn toen kleinere huizen gebouwd, allen met de korte kant aan het plein.

Ook de hondenslager woonde hier

Aan het einde van de 16e eeuw, een sterke periode van groei voor de stad, trok het Oudekerksplein verschillende soorten Amsterdammers aan; kooplieden, ambachtslieden en middenstanders. Zo woonde de organist van de Oude Kerk, Jan Pietersz. Sweelinck, hier met zijn broer en zus, tot 1590. Rond 1650 werkten boekverkoper en uitgever Jan Jansz van Santen en diens zoon Dirck op het huidige nummer 54. Later koos Dirck het beroep van afzetter, hij was een meester in het verluchten of afzetten (inkleuren) van prenten, kaarten, atlassen en boeken, in een tijd dat er nog niet in kleur gedrukt kon worden. Hij was één van de besten in zijn vak, vele verzamelaars lieten hun prenten door hem inkleuren.

Ook tegen de kerkmuren werden toen steeds meer huisjes gebouwd. Daar waren behalve de pastoor en de doodgraver rond 1550 ook een schoenlapper en een houtzager gevestigd. Later kwamen daar de hondenslager en de orgeltrapper bij. Aan de zuidkant van de toren werd een groter huis gebouwd, waar de uit Antwerpen gevluchte notaris David Mostart introk. In de 17e eeuw werd dit pand wederom verhuurd aan de organist van de Oude kerk. Enkele muurhuisjes worden ook nu, in de 21e eeuw, nog steeds bewoond, of als bedrijfsruimte gebruikt.

In de Franse Tijd was prostitutie publiekelijk erkend

Het seksdistrict van Amsterdam was traditioneel geconcentreerd in de Damstraat en de Pijlsteeg. Maar het is niet uitgesloten dat in de 17e en 18e eeuw het Oudekerksplein ook al in trek was. Want uit een overzicht uit 1680 blijkt dat er twee dames hun werkgebied ‘achter de oude kerk’ hadden: Jannetje Smockels en een hoerwaardin (bordeelhoudster) met de fraaie naam ‘De Barones in Emaus’.

Het Oudekerksplein was in de loop der tijd misschien iets minder deftig geworden, maar het was zeker geen achterbuurt. Vanaf 1701 werd tweemaal per week tussen twaalf en één uur ‘s middags een groentemarkt gehouden. Als bewoners vinden we in deze tijd nog steeds veel ambachtslieden, zoals een schoenmaker, keurslijvenmaker en een metselaar, maar ook rijke renteniers. Een eeuw later waren er ook kleine industrieën, zoals een bierbrouwerij, tabaksverwerkerij, patentoliemakerij en drukkerij.

Halverwege de 19e eeuw klaagden de kerkmeesters over de aanwezigheid van prostituees. In de Franse Tijd (1811-1813) was prostitutie publiekelijk erkend: sekswerkers werden geregistreerd en gecontroleerd op geslachtsziekten. Officieel waren er ongeveer 800, maar vermoedelijk waren het er veel meer.

Een kruidenierswarenwinkel in ons huis

Intussen waren er rond 1882 68 erkende bordelen, waarvan er één naast ons pand zat op nummer 34. Een publicatie uit 1890 geeft aan dat er rond de Oude Kerk “een tiental publieke huizen, waarin gemiddeld een dertigtal even publieke vrouwen woonachtig zijn” waren. Daarnaast zwierven ’s avonds “in het geheimzinnig duister van het zwijgend kerkgebouw een twintigtal ongelukkigen rond”: tippelaarsters dus.

Vanaf 1897 werd in Amsterdam het bordeelverbod ingevoerd, vanwege de wantoestanden en ‘tegennatuurlijke geslachtsbevrediging’. Hierna verdween prostitutie uit de openbaarheid, maar sigarenwinkels of massagesalons bleken goede dekmantels. Daarnaast poseerden de prostituees als eerzaam breiende huisvrouwen aan het raam. Ook in de buurt rond het Oudekerksplein waren een paar van die gemaskeerde raambordelen.

Het Oudekerksplein was begin 20ste eeuw dikwijls negatief in het nieuws. Dat er flink werd gezopen, blijkt bijvoorbeeld uit de 800 processen-verbaal wegens openbare dronkenschap die in 1921 rond het plein werden opgemaakt; het hoogste percentage van de stad. In die tijd had Jozef de Bruijn in ons pand een winkel met kruidenierswaren.

Het plein hield ook in de naoorlogse periode een slechte naam. In 1959 werd het ‘schoongeveegd’, maar in de jaren daarna trad de politie steeds minder hard op en kreeg de prostitutie een steeds openlijker karakter. Sinds de jaren zeventig zijn zowel het aantal buitenlandse prostituees als de criminaliteit sterk toegenomen. Talloze middenstanders en kleine bedrijfjes verlieten het plein