Koestraat 24-30

Gezinnen met zeven kinderen in de kelder

Waar het huidige Koestraat 24-30 staat, stond voorheen een dubbelpand van liefst vijf woonlagen, bestaande uit nummers 30 en 32. Helaas zijn maar weinig foto’s van die situatie bewaard gebleven. Om de nummering te begrijpen kijken we even terug naar de oude situatie: achter het oorspronkelijke woonhuis Koestraat 30 waren twee dwars geplaatste achterhuizen met de nummers 26 en 28. Deze liepen door tot achter nummer 32 en waren bereikbaar via de nog altijd bestaande, maar inmiddels afgesloten Oude (of Eerste) Hoefijzergang tussen Koestraat 20 en 30. Tegenover deze achterhuisjes aan hetzelfde plaatsje waren de veel kleinere huisjes met nummer 22 en 24. De kaart van Loman uit 1876 geeft deze situatie goed weer. Op een plattegrond van 1943 is te zien dat de achterhuizen inmiddels zijn gesloopt.

Nummer 26 bestond uit een huis en kelder die apart verhuurd werden; in de kelder woonden gezinnen met soms wel zeven kinderen. Volgens de woningkaart is het pandje in 1910 al onbewoonbaar verklaard. Ook is het in gebruik geweest als meubelmakerswerkplaats en sigarenfabriek en in 1932 is het huis ‘vervallen’. Van nummer 28 is geen woningkaart, op die van 26 staat een notitie dat het niet bestaat. Aangezien de woningkaarten in 1923 in gebruik zijn genomen, is het aannemelijk dat dit huisje al voor die tijd gesloopt is. In het bevolkingsregister is het laatst teruggevonden vertrek van bewoners in 1891.

Een armoedige buurt waar men naar elkaar omkeek

Koestraat 30 werd verhuurd in acht eenheden: een onderhuis, huis, en vervolgens op de drie verdiepingen een voor en achter. Vaak was sprake van onderverhuur en (illegale) inwoning. In 1937 werden het onderhuis, 2 hoog voor en 3 hoog voor onbewoonbaar verklaard; voor het onderhuis werd dit later opgeheven.

Voor de Tweede Wereldoorlog kende de Koestraat – gelegen in de buurt van de synagoges en de markt op de Nieuwmarkt, die zich verder uitstrekte dan alleen dat plein – veel Joodse bewoners. Veel markthandelaren waren Joods aangezien zij uitgesloten waren van lidmaatschap van de gilden, waardoor zij veel beroepen niet konden uitoefenen. Ook onder de bewoners van dit pand bevinden zich veel marktkooplui. Het was geen rijke buurt en er was een grote sociale cohesie; op zomeravonden zat men met elkaar op straat en zat je in de ‘gallemieze’, dan hielp je elkaar.

De uit Beverwijk afkomstige koopman in manufacturen Hijman Levie Content woonde hier tussen 1878 en 1885 met zijn echtgenote Abigaël – of Vogeltje – Meijer Menist en hun zes kinderen. Twee jaar voor zijn verhuizing was hij nog failliet verklaard, waarna hij van Beverwijk naar Amsterdam is gekomen. Later zou hij een confectiewinkel hebben op Kloveniersburgwal 26, een heel smal pandje naast onze panden op Kloveniersburgwal 24 en nummer 22 dat bekend staat als het Kleine Trippenhuis.

Het verhaal van het kinderrijke gezin Kloos is er één van armoede

De marktkaarten geven enkele bewoners een gezicht. Bijvoorbeeld het Joodse echtpaar Salomon Eduard Kopinsky (Paramaribo 1897 – Midden-Europa, 1944) en Sara Morpurgo (1894, Sobibor 1943). Zij wonen in de jaren twintig II-hoog voor en mogelijk wordt hun eerste van twee dochters, Elisabeth (1922 – Auschwitz, 1942), hier nog geboren.

In het begin van de oorlog woonde hier de venter Hijman Kloos (1879 – Auschwitz, 1942) met zijn vrouw Henriette Kloos-van Cleef (1881 – Auschwitz, 1942) en enkele van hun tien kinderen, namelijk de kelner Elias (1912 – Mauthausen, 1942), Jacob (1922 – Auschwitz, 1942) en Jochem (1924 – Birkenau, 1942), de twee jongsten uit het gezin die beiden perser van beroep waren.

Vier kinderen woonden elders en overleefden de kampen evenmin: Emanuel (1914 – Sobibor, 1943), eveneens perser, Sara Vischjager-Kloos (1910 – Sobibor, 1943), sigarenmaker Salomon (1905 – Midden-Europa, 1944) en werkman Marcus (1903 – Sobibor, 1943). Drie kinderen, Greta, Joseph en Meijer, zouden de oorlog overleven. Eén zoon was rond 1918 als baby overleden.

Afgevoerd in zijn witte kelnersjasje

Het verhaal van het gezin Kloos is er één van armoede. Henriëtte beviel drie weken na de huwelijkssluiting van haar eerste zoon. Hijman stond vanaf 1922 zes dagen per week op de Dappermarkt met groenten en fruit, later zou hij handelen in ‘lompen, metalen en gedragen kleding’ en nog weer later liep hij een wijk met groenten en fruit in het centrum. Het bracht niet altijd genoeg geld op om zijn gezin te voeden en menigmaal was men aangewezen op de Steun.

In de loop der jaren verhuisde het gezin vijftien keer, telkens als de huurachterstand te veel opliep werden ze op straat gezet. Vanaf 1936 woonde het gezin op het adres Koestraat 30-huis. Zoon Elias, een kleine man van 1,52 meter, bleef altijd thuis wonen. Hij had meerdere baantjes gehad, van huidenzouter tot metaalbewerker en fietsjongen, toen hij als kelner begon bij café Het Sterretje op het Waterlooplein. Het is daar dat hij tijdens de razzia van zaterdag 22 februari 1941 is opgepakt, al kwam hij zelfs vijf weken daarna nog niet voor op de arrestatielijst: zijn geval was onbekend bij de Sicherheitspolizei. In het dossier bij de Steun over het gezin staat een aantekening: “Des middags heeft men hem nog in de wagen zien zitten, waarmede hij weggevoerd werd (had wit kelnerjasje aan)”.

In april 1941 weet het gezin Kloos dankzij twee brieven van hun zoon dat hij verblijft in concentratiekamp Weimar. Daarna is Elias gedeporteerd naar Mauthausen, waar hij behoort tot het kleine groepje dat het langst heeft overleefd. Tot hij op 17 januari 1942 ‘auf der Flucht erschossen‘ wordt.