Het Wapen van Haarlem

Onder dit pand werd rond 1280 het eerste stenen bouwwerk van Amsterdam gebouwd

De meeste passanten zal het ontgaan: diep verborgen onder de grond ter hoogte van onze panden aan de Dirk van Hasseltssteeg 2-4-6 is een bijzondere ontdekking gedaan: hier zijn 13e-eeuwse funderingsresten gevonden van wat in de volksmond ‘Het Kasteel van de Heeren van Aemstel’ heet. Meer waarschijnlijk betreft het een verdedigingswerk, daar neergezet door ‘kastelenbouwer’ Graaf Floris V van Holland en begin 14e eeuw ook weer grotendeels afgebroken.
Lees HIER meer over de graaf van Holland.

Graaf Floris V gaf Amsterdam in 1275 het zogenaamde ‘Tolprivilege’, een ontheffing van tol waardoor de nederzetting kon floreren en uitgroeien tot welvarende stad. De burcht – het eerste stenen bouwwerk van Amsterdam – stamt uit die tijd.

Al in 1994 werden de eerste resten ontdekt, tijdens het uitgraven van de ondergrondse parkeergarage ‘De Kolk’. In 1999 werd nogmaals onderzoek gedaan en bij de laatste opgraving in 2002 werd duidelijk dat het gebouw doorliep tot aan de Nieuwezijds Kolk en Nieuwendijk.

Bij het laatste uitgebreide archeologische onderzoek hoopten we de opgravingen zichtbaar en publiekstoegankelijk te maken, maar dat bleek niet haalbaar. Daarop zijn de resten opnieuw afgedekt conform het Verdrag van Malta, in afwachting van wat de toekomst brengt.
Lees HIER meer over de archeologische opgravingen.

Voor het huwelijk verscheen een boekje met zeegenwenschen

De Dirk van Hasseltssteeg, die ook wel bekend stond als de Dirk van Assensteeg, bevindt zich in een van de oudste gedeeltes van Amsterdam.

De bodem onder de panden 2, 4 en 6 laat een grote historische gelaagdheid zien: op de 13e-eeuwse funderingsresten van scheepshuiden, balken en kloostermoppen is in de 15e eeuw een ander groot stenen bouwwerk neergezet. Daarop volgt de originele 17e-eeuwse fundering van de huidige panden en tenslotte is hier in de vorige eeuw een fundering aangebracht bij de bouw van de naastgelegen parkeergarage ‘De Kolk’.

Ons pand op nummer 2 had ‘Het Wapen van Haarlem’ in de gevel, zo blijkt uit de verkoopakte van 1763, als Elizabeth Lomannus het ‘huis en erf, achter het hoekhuis aan de Nieuwendijk’ verkoopt. Het is niet het enige ‘Wapen van Haarlem’, ook aan de Haarlemmerstraat en Elandsgracht zijn panden met deze naam bekend.

Elizabeth is weduwe van Paulus Verrijn Hendriksz. In 1721 zijn Jongkvrouw Elizabeth en den heere Paulus in Nieuwkoop ‘in den echt vereenigt’, voor welke heugelijke gebeurtenis een boekje met ‘zeegenwenschen’ verscheen.

Iets verderop in de steeg, op nummer 14 (dit pand bestaat niet meer) was de boekbinderij en drukkerij van Jan Rieuwertsz. gevestigd, die onder meer werk van Spinoza uitgaf.

Het pand werd onderdeel van een grote zaak aan de Nieuwendijk

Begin 20e eeuw is op Nieuwendijk 134-140 ‘machinerieën en gereedschappenhandel S. van Embden’ gevestigd. Als De Bijenkorf verhuist van Nieuwendijk 144 naar de Dam is dat een mooie gelegenheid voor uitbreiding en de firma koopt niet alleen dat hoekpand maar ook de aangrenzende percelen Dirk van Hasseltssteeg 2 en 4.

Naamgever Salomon van Embden (1852-1912) maakt dit niet meer mee. Hij was het die in 1879 de Nieuwe IJzerwinkel startte aan de Nieuwendijk 73 en uiteindelijk verhuisde naar nummer 134-140. Behalve gereedschappen en machines verkocht hij sinds 1899 ook schaatsen.
Waarschijnlijk neemt familielid Jan van Embden na het overlijden van Salomon de zaak over.

In 1914 zijn het hoekpand op nummer 144 en Dirk van Hasseltssteeg 2 verbouwd en samengevoegd door architect Karel Petrus Tholens (1882-1971). De ontstane ruimtes worden in gebruik genomen als magazijnen, kantoren, pakkamer en uitstalruimte ofwel de ‘machine-galerij’. Beide panden zijn functioneel ondergeschikt aan de hoofdvestiging in het oorspronkelijke pand aan de Nieuwendijk 134. Zo wordt de winkeldeur van nummer 144 vervangen door een etalage. Vanaf de achterzijde van Dirk van Hasseltssteeg 2 leidt een aangelegde overdekte gang naar de hoofdvestiging. Bij latere verbouwingen zijn de panden weer gesplitst.

Van Embden, die later ook radio’s en grammofoonplaten zal gaan verkopen, is in de jaren dertig naar de Kalverstraat 4-8 verhuisd.

Alleen deze drie pandjes staan nog overeind

Het rijksmonument is in de kern 17e-eeuws, waarbij de kap en de tuitgevel later zijn toegevoegd. Op bouwtekeningen uit 1897 door architect D. van Oort Hzn zijn de panden op nummer 2 en 4 voorzien van halsgevels. Ook liggen in het Gemeentearchief tekeningen uit 1908 gesigneerd door architect en makelaar C. Th. Sparringa om het huisje tot likeurstokerij te verbouwen, mogelijk voor Likeurstokerij en wijnkooperij De Wildeman, die aan de achterzijde van het pand – aan de Nieuwezijds Kolk 1 – gelegen was. Sparringa was namelijk ook verantwoordelijk voor de bouw van dit pand in 1909. In hoeverre de verbouwingen zijn doorgevoerd is niet bekend.

Van binnen zijn nog veel originele onderdelen, zoals balklagen met korte sleutelstukken met ojief, gedateerd in de eerste helft van de 17e eeuw. Ook de onderpui, puibalk en deurposten van de pui zijn 17e-eeuws.

Ondanks heftige protesten is midden jaren negentig van de vorige eeuw aan de Dirk van Hasseltssteeg, Nieuwendijk en de Nieuwezijds Kolk veel van de historische bebouwing gesloopt ten behoeve van grootschalige nieuwbouw met ondergrondse parkeergarage. De middeleeuwse structuur van de buurt is hierbij verloren gegaan. Op foto’s is te zien dat aan deze zijde van de steeg alleen de panden op nummer 2-4-6 nog overeind staan.