1673
Vorig pand gebouwd
N
Nieuwe Spiegelstraat 24
Nieuwe Spiegelstraat 24, AmsterdamDeze fraaie hoek was er bijna niet meer geweest…. er waren in het verleden al plannen gemaakt voor nieuwbouw, maar gelukkig werd anders besloten. In de gevel kwam in 2005 een gevelsteen ter herinnering aan een commissaris van Stadsherstel, de heer Peters.
1888
Bouw huidig pand
1974
Stadsherstel eigenaar
1984
Gerestaureerd
Nu
Woningen en winkel
De Plek
Korenmolen de Spiering
De gevelsteen van de molen is ingemetseld in de gevel van Singel 188.
Van uitzicht op de molen naar uitzicht op het Rijks
De meester-timmerman en katholiek Harmen Rademaker liet in 1673 op het lege perceel dat hij had gekocht op de hoek Spiegelstraat/Keizersgracht, maar liefst vijf huizen bouwen. Waaronder Nieuwe Spiegelstraat 24. Over de geschiedenis van de panden, voordat de ‘nieuwbouw’ uit 1888 hier kwam, kunt u hier meer lezen.
Het verlengde van de Nieuwe Spiegelstraat, de Spiegelgracht, is in 1663 gegraven. Voordien lag op de plaats waar de Spiegelgracht zich nu bevindt het bolwerk Amstelveen, met daarop de korenmolen De Spiering. Het bolwerk, dat juist vóór het midden van de Spiegelgracht stond, gaf de gracht tot het jaar 1874 een bijzonder aanzicht. De molen is in 1874 afgebroken, en bij het slechten van de stadsmuren en het rechttrekken van de Singelgracht is ook het bolwerk afgegraven. Sinds die tijd is er vanuit ons pand Nieuwe Spiegelgracht 24 geen zicht meer op de molen, maar op het Rijksmuseum.
Reconstructie
Huis uit 1888
Er waren drie opties
Stadsherstel werd in 1974 eigenaar van dit onthoofde huis uit 1888. Er lag toen al een nieuwbouwplan klaar, maar wij wisten nog niet wat we met het erf waar onderstukken op stonden – die van Bouw en Woningtoezicht gesloopt moesten worden – gingen doen. Er vond langdurig overleg plaats met diverse instanties. In feite waren er drie mogelijkheden: 1. Reconstructie van de 17e eeuwse situatie, 2. Reconstructie van de 19e eeuwse situatie of 3. Nieuwbouw.
Aangezien er van de 17e eeuwse situatie (behalve in het grachtenboek van Caspar Philips) geen enkel gegeven voorradig was, viel deze variant spoedig af. Omdat de filosofie van Monumentenzorg toen nogal de nadruk legde op het behoud van de 19e eeuwse bouwkunst, werd reconstructie van die situatie gestimuleerd. Het argument daarbij was dat een stad altijd in beweging is. In iedere eeuw is er gebouwd, verbouwd, gesloopt en gereconstrueerd. Een reconstructie van de 17e eeuwse toestand zou als het ware de daarop volgende geschiedenis van twee eeuwen teniet doen. In de filosofie zou echter nieuwbouw de enige juiste methode zijn. Aangezien in dat geval geen subsidiëring zou plaatsvinden, werd gekozen voor mogelijkheid 2, de reeds genoemde reconstructie naar de 19e eeuwse situatie. Zonder subsidie zou herbouw van deze hoek namelijk niet mogelijk zijn, omdat de vloeroppervlakte klein is, in tegenstelling tot de oppervlakte van de gevels.
Rol van Stadsherstel
Realisatie fraaie hoek
Het ontwerp van de gevels is karakteristiek voor Amsterdam in die tijd. Op meerdere hoeken kom je zo’n soort hoekoplossing tegen. Bij pogingen van de architect om voor de vorige eigenaar een nieuw ontwerp te maken bleek nog duidelijker hoe men er in de 19e eeuw in geslaagd was om een goede stedenbouwkundige aansluiting te vinden, door een gebouw te ontwerpen dat meer suggereerde dan het daadwerkelijk was. Het gevelontwerp, met rijke versieringen en details, zoals de spekbanden (de witte stenen die lijken op spekranden in rood vlees) en de sluitstenen met leeuwenmaskers boven de ramen, is groots ten opzichte van de zeer kleine plattegronden in het pand.
De herbouw van de panden die deel uitmaakten van deze fraaie hoek, nam ongeveer een jaar in beslag. Oorspronkelijk waren Keizersgracht 541 en 543 reeds samengevoegd. Door ook Nieuwe Spiegelstraat 22 en 24 hierbij te betrekken ontstonden er in totaal zeven appartementen, waarbij de bewoners van Spiegelstraat 24, maar vooral de bewoners van het hoekpand, vanuit de woonkamer een magistraal uitzicht hebben op het Rijksmuseum. De woningen konden omstreeks maart 1984 worden opgeleverd, maar met de afbouw van de winkels werd gewacht totdat er overeenstemming zou zijn bereikt met de huurders.
Ornamenten
Terracotta
Normaal worden sluitstenen aangebracht als constructief element, die de druk van het bovenliggende metselwerk moeten opnemen.
Kapitelen, sluitstenen en leeuwtjes
Veel oude huizen in de stad zijn versierd met ornamenten en beeldhouwwerk, meestal van natuursteen of hout. Soms werden ook andere materialen toegepast en we denken nu even aan de 19e eeuw, toen cementsteen, gietijzer, zink en zoals bij dit pand terracotta in zwang kwamen. Deze ornamenten van gebakken klei werden vervaardigd met behulp van gipsvormen.
De klei wordt uit de hand in de gipsvorm gestreken. De vorm bestond uit meerdere stukken, teneinde de gevormde klei van de vorm te kunnen ontdoen. Na droging werd het product gebakken. Bij het hoekpand zijn de kapitelen van terracotta. In dit geval was een gele charmotte-achtige klei toegepast. Het ornament is hol en ter versteviging is een rug of rib aangebracht. Vier gaten maken het mogelijk het ornament op een ondergrond te schroeven. De sluitstenen zijn ook van terracotta. De rondbogen boven de ramen omsluiten met laurierbladeren versierde terracotta zwikken te midden waarvan terracotta leeuwenkopjes zijn aangebracht. Terracotta wordt vooral ter decoratie aangebracht, het is niet in staat grote krachten op te vangen.
Gevelsteen
De peterspennningen
Voor het afscheid van onze commissaris drs. J.F.M. Peters
In 2003 werd een gevelsteen in Nieuwe Spiegelstraat 24 aangebracht bij het afscheid van drs. J.F.M. Peters als voorzitter van de raad van commissarissen van Stadsherstel. In verband met het bereiken van de statutaire leeftijdsgrens trad hij als voorzitter af, samen met een andere commissaris, de heer mr. G.W. baron van der Feltz.
Op de dag van hun afscheid werden zij voor hun verdiensten onderscheiden met de Frans Banningh Cocq prijs van de gemeente Amsterdam, die hen werd uitgereikt door de toenmalige burgemeester van Amsterdam, de heer mr. M.J. Cohen. Vanuit Stadsherstel werd de dank voor hun inspanningen tot uiting gebracht door het laten vervaardigen van een gevelsteen voor elk van hen. Op die voor de heer Peters werd een collectezak afgebeeld waarin het logo van Stadsherstel is te zien. De achttien munten, met achttien verschillende jaartallen, staan voor het aantal jaren dat hij in functie was bij Stadsherstel. De ‘peterspenning’ was ook de jaarlijkse – vrijwillige- gift van katholieken ten bate van het bestuur van de kerk van Rome.
Meer informatie
Bronnen:
Archief Stadsherstel
Stadsarchief Amsterdam
Beeldbank Rijksdienst voor het Cultureel erfgoed
Beeldbank Rijksmuseum
Delpher
Aan dit project hebben meegewerkt:
Restauratiearchitect: Prins B.V.
Restauratieaannemer: Schakel & Schrale B.V.
