Zaandijkerkerk opgeleverd: een voorbeeld voor lege kerken

Eind mei is de Zaandijkerkerk officieel in gebruik genomen. De kerk waar een paar jaar geleden nog sloopplannen voor waren is gered en gaat een mooie toekomst tegemoet als woongebouw voor jongeren met autistische beperkingen en als publiekstoegankelijke toren. Een voorbeeld voor vele andere kerken die leeg (komen te) staan.

Tekst Claartje Chajes

Herstelde dorpskern voor Zaandijk

“Ik weet nog dat ik vóór de restauratie hier rondliep, het is onherkenbaar” verklaarde gedeputeerde Geldhof in haar openingswoord aan zo’n honderdvijftig enthousiaste belangstellenden. “Ik ben blij voor Zaandijk en ontzettend trots dat de provincie een van de partijen is die dit mogelijk hebben gemaakt.” 

Kantje boord was het voor de Zaandijkerkerk, toen de gemeente in 2009 besloot om het gebouw de status ‘monument’ te geven. De sloophamer lag klaar, al jaren waren de ramen dichtgespijkerd. Zaans Erfgoed en het Cuypersgenootschap maakten zich hard voor het beeldbepalende icoon: Stadsherstel Amsterdam werd overtuigd van de aankoop en besloot de kerk klaar te maken voor een nieuwe toekomst. 

 “Trots” is hij vooral op de restauratie van de kerktoren, vertelt Onno Meerstadt, directeur van Stadsherstel. “En ik vind de bestemming heel mooi. Dat we er sociale huurwoningen van hebben kunnen maken, voor mensen die midden in de maatschappij moeten wonen.”

Jeroen Olthof, wethouder Wonen, was ook enthousiast over het eindresultaat en verwoordde dat als volgt: “Dit is een prachtig voorbeeld van hoe een gemeente met diverse partners een visie op gebiedsontwikkeling kan koppelen aan het behoud van een iconisch gebouw. De herbestemming van de kerk tot appartementen valt zo samen met de herontwikkeling van de omliggende wijk. Het eindresultaat: een herstelde, herkenbare dorpskern voor Zaandijk.”

De nieuwe huurder van de kerk is de Heeren van Zorg, dat autistische jongeren begeleidt. Tien jongeren vanaf begin twintig hebben de woningen inmiddels betrokken. 

Bizarre oplossing

Bij binnenkomst in de kerk springen de mahoniehouten trappen het meest in het oog. Een knipoog naar het preekgestoelte van een kerk, ‘bijna barok’ naast de sobere architectuur van de woningen, aldus ontwerper NUNC architecten. De trappen leiden naar twee verdiepingen kubusachtige appartementen, afgedekt met grijswit geverfde planken en voorzien van grote ramen met uitzicht op de ‘binnenplaats’. Een rauwe uitstraling domineert, alleen al vanwege het feit dat nieuw pleisterwerk op de binnenmuren ontbreekt, maar ook omdat glas in de oorspronkelijke kerkramen is weggelaten; de langwerpige gaten voorzien de ruimte van frisse lucht. 

Zaandijker Han Valck is overweldigd door de transformatie die de kerk heeft ondergaan. “Ongelooflijk, wat een bizarre oplossing. Het was zo’n bouwval! Dit had ik nooit verwacht. Zó artistiek! Menig kerkbestuur kan hier een voorbeeld aan nemen.” Valck, vrijwilliger bij houtzaagmolen De Kat en veerman van het voetveer naar de Zaanse Schans, bezocht de kerk twintig jaar geleden voor het laatst, tijdens het verjaarsfeestje van zijn inmiddels dertigjarige zoon. “Paintball, dat speelden we. Alles was toen zwart en bedekt met camouflagenetten. Een afschuwelijke chaos.”

Ook buurtbewoonster Gré Slegers van bewonerscommissie Gortershof herinnert zich nog goed dat ze de politie bijna dagelijks belde omdat jongeren overlast veroorzaakten rond de kerk. Ze is blij met haar nieuwe buren. “Ik hoop dat ze bij ons op de koffie komen bij buurtcentrum De Boet.” 
 

Geen nadelen

De Zaandijkerkerk dankt haar monumentstatus aan de bijzondere ‘Hammerbeam’-dakconstructie, een Britse uitvinding die in Nederland zeer weinig voorkomt. In de kerktoren zijn speciale spiekgaten met uitzicht op de constructie gemaakt. Bovendien vindt de bezoeker in toren een expositie over de achtergronden, uitzicht op de Zaanse Schans en een blik van dichtbij op het handgemaakte 17e-eeuwse uurwerk.

Helemaal boven, op de derde woonlaag, kijken Bruno de Grunt (24) en Bob van der Lingen (22) neer op de menigte. Beide jongens wonen voor het eerst alleen. Bruno vindt het “bijzonder” om in een kerk te wonen. “Dat kunnen maar heel weinig mensen op de wereld zeggen.” En op de vraag wat de nadelen van zijn nieuwe woning zijn, antwoordt Bob “geen”. Dan zet hij het volume van zijn muziekset harder en knalt hiphop uit de speakers. “Vet hè!”

De Zaandijkerkerk zal regelmatig toegankelijk zijn voor publiek. Openingstijden volgen.

Zaandijkerkerk valt in de prijzen

Nadat we vorig jaar de publieksprijs wonnen van de Holland Call (onontdekte parels in Noord-Holland, waarbij dit project als inspiratie dient voor meerdere leegstaande kerken), hebben we op 31 mei de tweede prijs gewonnen op de PROVADA (vastgoedbeurs in de RAI) van de Social involvement Award 2017 van de ABN AMRO. 
Richard Kooloos, juryvoorzitter en Hoofd Duurzaam Bankieren van ABN AMRO: 'Dit project heeft op een fantastische manier een historisch stadshart hersteld. Namelijk door een hele kwetsbare groep, jonge autistische mensen, te helpen om gecontroleerd deel te nemen aan de maatschappij, op een financieel duurzame manier.'

DIT PROJECT WORDT BREED GESTEUND

Dit project had zeker niet tot stand gekomen zonder breed plaatselijk draagvlak, Stichting Honig-Laanfonds, Historische Vereniging Koog-Zaandijk, BredeNHof Stichting, P.M. Duyvisfonds, Prins Bernhard Cultuurfonds, De Bijll Nachenius Fonds, Amsterdams Monumenten Fonds, Stichting tot Behoud van het Torenuurwerk, Vrienden van Stadsherstel, gemeente Zaanstad en provincie Noord-Holland.

Aannemer casco:       Aannemersbedrijf F.W. Onrust uit Amsterdam
Architect casco:         Hooyschuur Architecten B.V. uit Wormerveer
Aannemer woningen:   Aannemingsmaatschappij Friso Almere B.V.
Architect woningen:     Nunc architecten uit Zaandam