Aangekocht: Pastorie van Bleijs, na 3e reddingspoging
De prachtige pastorie van Bleijs, gebouwd in 1882, is net aangekocht. Al twee keer eerder maakten we plannen maar na reddingspoging drie is het dan echt gelukt om het monument een goede toekomst te geven. Het is één van Bleijs parels, waarvan er helaas niet veel meer over zijn.
In 1996 redde en restaureerde Stadsherstel de, voor een groot deel door brand verwoeste, schuilkerk De Hoop te Diemen. Dit monument aan de Harteveldseweg 23 uit de 18e eeuw mocht er aan de buitenzijde niet als een kerk uit zien, vandaar het ontbreken van een klokkentoren.
Door de toegenomen welvaart van Diemen aan het einde van de 19e eeuw denkt de katholieke gemeenschap aan de bouw van een nieuwe kerk, maar daarvoor was onvoldoende geld. In 1882 wordt wel een nieuwe pastorie gebouwd, op de plek van de oude (een woonhuis), en krijgt de schuilkerk een nieuwe gevel. Pas in 1910 wordt er echt een nieuwe kerk gebouwd, aan de linkerzijde van de pastorie.
Architect Bleys
De sinds 1880 in Amsterdam woonachtige en kantoorhoudende architect Adrianus Cyriacus Bleijs (1842 -1912), ook architect van de 2 jaar later gebouwde Sint Nicolaaskerk te Amsterdam, ontwerpt een pastorie met eraan vast een kerktoren met luidklok. De bedoeling is dat schuilkerk De Hoop zich zo beter als kerkgebouw kan manifesteren.
Bleys leert het vak van Pierre Cuypers en Jan Stuyt (die later o.a. onze Gerardus Majellakerk ontwerpt). Bleijs’ ontwerpen zijn eigenzinnig en niet alledaags. Niet alleen in de jaren dat hij ze ontwerpt maar ook vandaag de dag, ruim honderd jaar na zijn dood, zijn ze nog uniek en vaak beeldbepalend. Helaas is er veel verloren gegaan. Daarom zijn we er trots op dat we de pastorie van Bleijs in Diemen een mooi tweede leven kunnen schenken.
Amsterdamse pastoor en schilder
De Amsterdamse aannemer Andries Helsen neemt het werk in 1882 aan voor fl. 2.945,00 en op 22 april wordt de eerste steen gelegd, die is nu nog te zien bij de voordeur van de pastorie. In datzelfde jaar kan een trotse pastoor zijn nieuwe behuizing betrekken.
In de pastorie hangt boven de schoorsteenmantel het in 1828 door Otto de Boer, dan woonachtig in Amsterdam, geschilderde portret van pastoor C.C. van Houtem. Van Houtem wordt in 1788 in Amsterdam geboren en wordt in 1821 pastoor van de schuilkerk. Hij treft kerk en de oude pastorie aan in zeer vervallen staat en belast met schuld. Hij slaagt erin een groot deel van de schulden te saneren en de meest noodzakelijke reparaties te laten uitvoeren. Op 27 juli 1831 wordt hij op het door hem aangelegde kerkhof achter de kerk begraven. Doordat hij nog in de pastorie hangt zijn ze hem niet vergeten.
Op het spaarveld van de gepleisterde boezem van de voormalige huiskamer is in de jaren ’10 van de vorige eeuw een schildering aangebracht met, gestileerd, de twee katten van de toenmalige pastoor en daaronder een in het Latijn opgesteld rijm waarin zijn leven op ludieke wijze verheerlijkt wordt. De vertaling van de Latijnse tekst is:
Wie de drievoudige God prijze. En goede wijn heeft.
Wie bij de haard zit. En binnen vrede heeft.
En ongeveer duizend (gulden per jaar). Gelukzalig deze herder
Mogelijk is het kunstwerk geschilderd door de bekende Amsterdamse kerkinterieurschilder Jan Dunselman, die ook het interieur van de Sint Nicolaaskerk vervaardigde, gewerkt heeft aan Stadsherstel’s kerk De Duif en ook begraven ligt op het kerkhof achter de kerk in Diemen. Onder deze schildering bevindt zich een met non-figuratieve elementen versierde passe-partout waarbinnen een schilderij kan worden opgehangen.
Andere monumentale interieuronderdelen
De grote kamer die voorheen uit een spreekkamer en zaal bestond bezit nog twee schouwen. De voorste heeft een betegelde achterwand van delfts-blauwe tegeltjes waarop landschappen zijn afgebeeld.
In het trappenhuis, ter hoogte van het bordes zijn hoog in de oost muur drie rondboogvensters aangebracht met in gebrandschilderd glas de wapens van de tot het werkterrein van de parochie behorende (voormalige) gemeenten “Weespercarspel”, “Diemen” en “Watergraafsmeer” (de namen zijn omgeven door rolwerkcartouches).
Verval van de pastorie en openhouden voor Diemen
Al jaren probeerde het parochiebestuur van de rooms-katholieke parochie Sint Petrus’ Banden de middelen te vinden om het rijksmonument in eigen beheer te restaureren, maar het lukte niet het benodigde geld bij elkaar te brengen. Door achterstallig onderhoud dreigde het pand geheel te vervallen en dreigden originele details verloren te gaan. Daarom zocht het parochiebestuur contact met ons met de vraag of wij het rijksmonument willen overnemen om het vervolgens te restaureren. De parochie zou een gedeelte van de pastorie blijven gebruiken. Dat was zeven jaar geleden maar helaas zijn de plannen toen niet doorgegaan omdat het bisdom geen toestemming tot verkoop gaf.
Na vijf jaar is er qua restauratie en onderhoud niet zo veel gebeurd. Wel is er een nieuwe gebruiker gekomen die het pand nieuw leven inblaast door een combinatie van activiteiten: fotostudio, locatie verhuur, verhuur van werkplekken en ook meer op de buurt gerichte activiteiten zoals yogalessen en een huiskamer waar mensen wat kunnen drinken en elkaar ontmoeten.
Omdat het pand steeds meer achteruitgaat neemt de parochie wederom contact op met ons voor reddingspoging twee. We maken weer een plan, nu met de nieuwe huurders, maar helaas gaat ook dit niet door. Het bisdom besluit namelijk om het pand middels een openbare bieding te verkopen. Wij doen een bod, maar niet het hoogste. Omdat vervolgens het bisdom en parochie er niet in slagen eruit te komen met de hoogste bieder neemt men contact op met ons.
Driemaal is scheepsrecht
En driemaal is scheepsrecht. Het is gelukt. Eind 2020 zijn wij eigenaar geworden van de pastorie. We gaan nu de restauratie voorbereiden en vragen een wijziging van het bestemmingsplan aan, opdat na restauratie de hippe ontmoetingsplek in stand kan blijven. Vanuit de zaal van onze schuilkerk is het na restauratie mogelijk om het terras van de pastorie te bereiken waardoor de zaal van de schuilkerk aantrekkelijker wordt voor verschillende verhuringen zoals concerten, diners, lezingen, familievieringen etc.
Diemen lijkt ver weg maar pastorie en Schuilkerk liggen zo’n 20 minuten per fiets of tram van Amsterdam Centrum; lijn 19 stopt bijna voor de deur. We zullen u tijdens de restauratie zeker een keer uitnodigen.
Bronnen
Publicaties Historische Kring Diemen
De restauratie van dit rijksmonument wordt financieel mogelijk gemaakt door? De Vrienden; provincie Noord-Holland; NRF; RCE.
Andere monumenten van Stadsherstel in Diemen:
- Schuilkerk de Hoop (1 gebouw)
- Kustbatterij Diemerdam (7 gebouwen, waaronder de Fortwachterswoning)
- Kringenwetboerderij Zeehoeve (4 gebouwen)
- De Vensermolen (1 gebouw)