1678
Bouw pastorie
Z
Zuiderkerkstraat 3
Zuiderkerkstraat 3, AmsterdamNaar alle waarschijnlijkheid was dit aan ons geschonken eind 17e-eeuwse rijksmonument in Oostzaandam de pastorie van de naastgelegen Oostzijderkerk. Het staat in de Klauwershoek, het oudste buurtje van Zaandam. Rond 1400 werd dit buurtje vooral bewoond door scheepswerklieden, die ook wel “Klauwers” werden genoemd. Ze kwamen onder andere uit de landen rondom de Oostzee, waar ook het hout vandaan kwam dat werd gebruikt voor de scheepsbouw.
1907
Aanbrengen gevelsteen
1910
Geen pastorie meer
2025
Stadsherstel eigenaar
De omgeving
Oudste kerk van de stad
Tot 1795 behoorde Oostzaandam tot de gemeente Oostzaan. Tussen 1795 en 1811 was het min of meer een zelfstandige gemeente, en sinds 1811 maakte het deel uit van de stad Zaandam.
Aan de oostkant van Zaandam
Omstreeks 1250 werd er in de Zaan een dam gelegd. In diezelfde tijd zal er in toenemende mate bewoning zijn gekomen rondom deze dam. Het is aannemelijk dat er spoedig een kapel werd gebouwd, aan de oostkant, exact ter hoogte van de dam. De eerste schriftelijke vermelding van deze kapel dateert uit het jaar 1400. De kapel was gewijd aan de Heilige Maria Magdalena. De parochie viel onder die van Oostzaan. Het gebied ten oosten van de dam behoorde ook onder het bestuur van het ambacht Oostzaan (de zogenaamde banne Oostzaan), terwijl het gebied ten westen van de dam onder het ambacht Westzaan viel.
Tijdens de Tachtigjarige Oorlog lag het Staatse leger op de kleine begraafplaats rondom de Oostzijderkapel. Door onvoorzichtigheid raakte het dak van de kapel in brand en werd het gebouw zwaar beschadigd. Twee jaar later werd het provisorisch hersteld en in gebruik genomen als hervormde kerk, waarbij de altaren en beelden waren verwijderd. Het versoberde gebouw werd pas in 1592 volledig herbouwd als pseudobasiliek. Uit die tijd dateert de meest noordelijke hoofdbeuk van de huidige Oostzijderkerk.
De kerk
Oostzijderkerk
De Oude Kerck
Wij waren al eigenaar van de Westzijderkerk.
Na de Tachtigjarige Oorlog groeiden de woonkernen Oostzaandam en Westzaandam enorm snel. Met name voor de scheepvaart en toeleveringsbedrijven werd de Zaanstreek een gunstig vestigingsklimaat. Dientengevolge moest de Oostzijderkerk na de herbouw in 1592 al snel uitbreiden. Een verlenging aan de oostkant vond plaats in 1623.
In 1640 werd in Westzaandam de Westzijderkerk (ook wel Bullekerk genoemd) in gebruik genomen. Van deze kerk werden wij in 2019eigenaar. Niettemin was de Oostzijderkerk al spoedig weer te klein. De zuidelijke zijbeuk werd in 1684–1685 vervangen door een tweede grote hoofdbeuk. Daar ten zuiden van verrees een rechthuis ten behoeve van kerk- en ambachts-/dorpsbestuur. De kerk werd voorzien van een aantal prachtige gebrandschilderde ramen, onder meer ontworpen door de bekende etser en tekenaar Romijn d’Hooge (1645–1708). De kerk is de oudste van Zaandam.
Het pand
Pastorie
Vroeger heette de Zuiderkerkstraat het Kerkhofpad
Aan de Zuiderkerkstraat
In vrijwel alle Zaandorpen bevond zich bij de hervormde kerk een Kerkpad, -straat of -plein. Soms, zoals in Oostzaan en Westzaan, werd de omgeving van de kerk officieel de Kerkbuurt genoemd. De oorspronkelijke naam “Kerkpad” werd doorgaans veranderd in Kerkstraat, omdat de oude aanduiding een enigszins ongunstige bijklank kreeg.
Aan de Kerkstraat was meestal de pastorie gevestigd en vaak ook de dorpsschool; in enkele gevallen later ook het plaatselijke badhuis. Soms waren er twee Kerkstraten, die dan Noorder- en Zuiderkerkstraat werden genoemd.
Volgens de plaatselijke historische vereniging is Zuiderkerkstraat 3 van 1678 tot 1910 de pastorie geweest van de Oostzijderkerk. Er wordt ook wel gezegd dat het een raadhuis geweest zou zijn, maar we weten dit niet zeker. Naast de Oostzijderkerk bevindt zich namelijk een gebouw dat tot 1874 de Consistorie/annex Raadhuis was.
In nummer 1 zat in de 20e eeuw apotheek Bakker. Op oude foto’s is te zien dat op onze gevel reclame daarvoor was aangebracht.
Zuiderkerkstraat 3 is, net als nummer 1, een rijksmonument. Het zijn twee langwerpige bakstenen huizen met een zadeldak, die in elkaars verlengde liggen. Ons huis heeft een ingang met bovenlicht in een pilasteromlijsting.
Gevelsteen
17e eeuws
Wapen van Oostzaandam
In 1907 is tijdens een restauratie een 17e-eeuwse gevelsteen met het wapen van Oostzaandam ingemetseld. We hebben nog niet kunnen achterhalen of deze gevelsteen daarvoor ook al in het pand aanwezig was, of dat hij van elders afkomstig is.
Op de gevelsteen is een schip afgebeeld waaraan volop wordt gewerkt. Het symboliseert de lokale scheepsbouw (houtbewerking en werfwerk), passend bij de geschiedenis van de Klauwershoek war het pand staat en waar veel scheepswerkers woonden en hout uit de Oostzee werd verwerkt.
Oostzaandam was vóór 1811 een zelfstandige banne (bestuursgebied). Het had een eigen wapen, dat later werd opgenomen in het kwartier¬schild van het wapen van de gemeente Zaandam. Rond 1680 ging het kerkzegel het wapen van Oostzaandam dragen.
Rol van Stadsherstel
Het huis werd ons geschonken
Stadsherstel heeft in de Zaanstreek al verschillende monumentale panden in eigendom en velen ook gered van de ondergang. Het pand Zuiderkerkstraat 3 werd ons geschonken door de Stichting Studio Anthony. Het ruime huis van meer dan 200 m², met een 10 meter lange gang, heeft bovendien een heerlijke binnentuin.
Wij kennen de stichting al van jaren geleden, toen wij het pand Oudezijds Voorburgwal 30 met achterhuis van hen overnamen. In dat pand was het kleinste Joodse theater van Amsterdam gevestigd, gerund door de oprichter van de stichting, Onno van Dijk.
In 2024 spraken we met Anthonie (Onno) van Dijk (1944) in Bierbrouwerij De Prael aan de Oudezijds Armsteeg over zijn leven en het theater. Deze plek was niet toevallig gekozen: op een steenworp afstand bevonden zich toen het theater en het woonhuis van Onno. Onno vertelde dat ze in de zomer regelmatig op het dak van wat nu de binnentuin bij De Prael is hadden gespeeld. Dat was een tijd waarin dit soort creatieve uitspattingen nog zomaar georganiseerd konden worden.
Theater
Anthony Theater
Het kleinste Jiddische theater van Amsterdam
Onno vertelde dat hij was opgeleid aan de Koorschool van de Bachvereniging in Naarden, het Muzieklyceum te Hilversum, de Theaterschool Amsterdam, en dat hij aan de UVA de studie Jiddisch had gevolgd bij professor Fuchs.
Hij speelde bij Documentair Actueel Theater te Amsterdam en Marmouzet Kindertoneel Amsterdam. Daarnaast zong hij bij: het Nederlands Opera, de Kleine Opera Stichting, het Westerkerkkoor en de Nederlandse Bachvereniging.
Maar liefst zeven jaar was hij regisseur voor schoolprogramma’s en onderdeel van het cabaretduo Onno & Peter. Ook was hij actief in de Jiddische Muziekgroep Challe met Wout Age.
In 1981 werd Oudezijds Voorburgwal 30 aangekocht en groeide de muziekzaal uit tot het Anthony Theater. Daar werd van alles georganiseerd en bedacht, zoals optredens op het dak, maar ook verschillende festivals, donderdag was blues- avond, er waren dichters middagen en er werden door Yvonne Bosch en Onno Theater soap series geschreven. Ze waren de eersten die begonnen met Theater na de Dam. Verder maakten ze naam met hun toneel- en travestievoorstellingen. In eerste instantie Travestie Chez Anthony, met dames als heren en heren als dames, en later met de Dolly Bellefleur Shows. Alles wat zich voordeed, pakten ze aan.
