Het Calff-huis

Peter I Aleksejevitsj Romanov bijgenaamd Peter de Grote was van 1682 tot zijn dood in 1725 tsaar van Rusland. Peter was de eerste Russische tsaar die buiten de grenzen van zijn rijk reisde. Hij zorgde  voor modernisering van het uitgestrekte rijk en bevorderde vooral de wetenschap. Hij ging onder andere naar Zaandam om de scheepsbouw, die in Holland floreerde, te bestuderen,. Hij bezocht de Zaanstreek meerdere malen. De verbindende factor bij deze bezoeken was Cornelis Calff (1652-1721). Calff was in deze periode een van de voornaamste kooplieden in West-Zaandam en onder andere reder op de walvisvaart.

Zijn zoon Nicolaas Calff (1677-1734) trad in de voetsporen van zijn vader. Tijdens het eerste bezoek van Peter de Grote in 1697 was Nicolaas Calff op zakenreis, maar in 1717 ontving hij de hoge gasten in zijn nieuwe huis aan de Westzijde. Dit huis, Westzijde 38, had hij in 1704 laten bouwen aan de Zaan. Peter de Grote zou zelfs het marmer in de gang hebben geschonken.

Nog ver voor het tijdperk van de fotografie heeft iemand omstreeks 1750 een geslaagde poging gedaan om de Westzijde in Zaandam op kaart te zetten. Niet zoals de cartograaf dat gedaan zou hebben, maar zoals een architect het zou doen. Een tekening van 8,5 meter lang en 13 centimeter hoog. Alle gevels in aanzicht gezien vanaf de wegsloot. De Westzijderol is één van de topstukken uit het gemeente archief van Zaandam. Op de rol is goed te zien dat het pand van Calff veruit één van de voornaamste panden uit die tijd was. Het merendeel van de panden hebben een houten voorgevel, één verdieping en een zadeldak. Ons pand heeft daarentegen een stenen gevel met een rijke Lodewijk XV stijl.

De gevel  van het bakstenen pand heeft geblokte hoeklisenen die doorlopen in de houten attiek. De hoger opgetrokken middenpartij is voorzien van een rijke bekroning in Lodewijk XV-stijl; een ingezwenkte halsgevel met een gebeeldhouwde afdekking met kuif en aanzetkrullen. De kuif en aanzetkrullen zijn als zogenaamde kwabornamenten uitgevoerd. In de voortuin bevindt zich een ijzeren hek dat ombuigt naar de entree met een pilasteromlijsting. De luiken van de ramen zijn nu niet meer aanwezig.
Het interieur van het hoofdhuis is ook rijk uitgevoerd. Zo heeft het diverse onderdelen in rococostijl, zoals fraai stukwerk in de marmeren gang, waarvan dus gezegd wordt dat het marmer een geschenk is van de tsaar, en een gesneden eiken trapleuning. In één vertrek is nog een lambrisering aanwezig met de gesneden omlijsting van de schuifdeuren en de schoorsteenmantel. Ook heel bijzonder is de keuken in de achteruitbouw. Deze bezit nog drie origineel betegelde nissen voor gootsteen, aanrecht en stookplaats en wasketel.

In de tuin, aan het water, staat een groen houten luchthuis. Een luchthuis is in de Zaanse houtbouw de bebouwing in de tuin aan het water van de Zaan, en dus achter het aan de straat gelegen hoofdhuis. Veel welvarende inwoners zorgden ervoor dat zowel de voor- als de achterzijde zeer verzorgd was. De fraaie achtergevels stammen uit de tijd dat de rivier de belangrijkste infrastructuur vormde. Vanaf het water werd het bezit dus veelvuldig gezien en daar moest de welvaart getoond worden.

Naast dat er veel herenhuizen verdwenen zijn aan de Westzijde, zijn er ook veel luchthuizen verdwenen aan de Zaan.