Westzijde 175

Spanjaarden plunderden de huizen en staken ze in brand

De Lagedijk werd al rond 1300 langs de Zaan aangelegd; in dezelfde periode als de bouw van de ‘Hogendam’, de huidige Dam in Zaandam. De Hogendam, oorspronkelijk waarschijnlijk een spuisluis, scheidde de Voorzaan van de Achterzaan en gaf toegang tot de waterroute door het Noorderkwartier, het deel van het gewest Holland dat ten noorden van het oude IJ ligt. De Hogendam lag nog ver van de toen bestaande woonkernen Oost- en Westzaan en het zou tot de Franse Tijd duren tot beide dorpen werden samengevoegd tot Zaandam.

De Westzijde heette geruime tijd de Molenbuurt, vernoemd naar de iets zuidelijker aan de Westzijde gelegen korenmolen De Ruyter, die hier in 1439 was opgericht. Er was op die plek destijds ook een veer gevestigd. De Westzijde was klaarblijkelijk geen aantrekkelijke vestigingsplaats want van de 46 Westzaanse huizen in 1543 stonden er hier slechts tien. Pas toen er onvoldoende ruimte was aan de Hogendijk werd ook de Westzijde bebouwd en toen die vol raakte ontstonden de paden het veld in.

In 1572 bezetten Spaanse troepen de Dam en nadat ze de destijds circa 130 huizen aan de Westzijde geplunderd hadden, staken ze die in de brand zodat er een vrij schootsveld ontstond op de plek van de latere Bullekerk.

Lang in bezit van de schildersfamilie Dekker

Rond 1885 zijn de vier arbeiderswoningen aan de Westzijde 173-179 gebouwd. Daarvoor zou het terrein een grote tuin met vruchtbomen en een vijver zijn geweest, behorend bij ons pand Westzijde 185. Achter dit huis zou een sloot gelopen hebben.

Meesterschilder Willem Pieterszn. Dekker, een welgesteld man, is onder andere eigenaar van dit pand en de boomgaard, waar hij in 1851 een uit Wormer afkomstige Vermaning laat herbouwen die dienst gaat doen als kerkgebouw. Daarna laat hij waarschijnlijk voor de Vermaning langs het rijtje 173-179 bouwen.

De eerste vermelding van een bewoner op nummer 175 is in advertenties uit 1886 als een – aan de Keizersgracht gevestigde levensverzekeringsmaatschappij – voor inlichtingen en tarieven verwijst naar A. de Smalen. Drie jaar later heeft een naaister op dit adres nog “eenige dagen disponibel” (beschikbaar). Het huis wordt dan aangeduid met ‘F 284c’, tegenover de Gasfabriek.

Het huis blijft in bezit van de schildersfamilie Dekker. Maar in 1897-1898 staat J.N. Thijssen, aanlegger van gas- en waterleiding, vermeld op dit adres. Vanaf 1913 staat het schildersbedrijf van de gebroeders R & D. Dekker op dit adres geregistreerd.

Broer Roelof Dekker trouwt met Jentina Kuiper en zij krijgen tussen 1910 en 1918 vier kinderen, van wie de laatste slechts zes jaar oud zal worden. Deze kinderen worden allemaal op nummer 175 geboren. Het lijkt erop dat het gezin in de jaren dertig verhuist naar het buurpand 173.

Aan de Westzijde voerde Hannie Schaft een fatale aanslag uit

Tijdens de Tweede Wereldoorlog organiseert de Gereformeerde kerk, waar de familie Dekker toe behoort, ‘Vervolgklas zondagsschool’ in “werkplaats Dekker, Westzijde 173”. Omdat nummer 175 lange tijd als bedrijfsruimte in gebruik is geweest is het aannemelijk dat dit in dit huis plaatsvond.

In de oorlog bevonden zich aan de Westzijde zowel nazi’s, Joodse onderduikers en een grote concentratie van verzetsactiviteiten. Meer nog dan gemiddeld zal men hier op zijn hoede zijn geweest. Zo was op nummer 42 het woonhuis van ‘bankier van het verzet’ Walraven van Hall. Het zou een ontmoetingsplaats voor verzetslieden worden, waar wapens, Engels geld en illegale bladen werden opgeslagen. Op nummer 1 was het provinciaal hoofdkantoor van de Landelijke Organisatie voor hulp aan onderduikers.

Op 21 juni 1944 fietsen verzetsstrijders Hannie Schaft en Jan Bonekamp over de Westzijde NSB-politiechef Ragut tegemoet. Ter hoogte van Westzijde 39 valt deze na een eerste schot van zijn fiets. Ook Bonekamp, de man die Hannie Schaft had leren schieten en met wie zij een relatie zou hebben, raakt gewond door een kogel van Ragut. Ragut sterft ter plekke, Bonekamp zal later aan zijn verwondingen bezwijken.
Hannie wordt in maart 1945 opgepakt bij een wegversperring en als duidelijk is wie zij voor zich hebben wordt zij – drie weken voor het eind van de oorlog – gefusilleerd in de duinen bij Bloemendaal.

Wat de bewoners van nummer 175 van al deze activiteiten meegekregen hebben zullen we nooit weten. Wat we wel weten is dat ze illegale krantjes lazen en deze op nummer 173 op een zó veilige plaats verstopten dat ze pas bij de restauratie tevoorschijn kwamen.