Pijlsteeg 43-51

Het was een hoerenplek bij uitstek

Rond 1500 werd Amsterdam een drukke havenstad. De gemeente klaagde al in 1478 over het grote aantal openbare prostitutiehuizen. Ook waren er koppelaarsters die ‘eerzame vrouwen’ overhaalden tot een ‘oneerbaar en zondig leven’. Maar de gemeente zag in dat een koopstad als Amsterdam niet zonder ‘lichte vrouwen’ kon, en bepaalde dat alleen dienaren van de schout (ambtenaren) hoerenhuizen mochten houden. En dat mocht alleen in bepaalde straten, o.a. in de Pijlsteeg. De houding van de gemeente wisselde in de loop der eeuwen steeds tussen streng en soepel en tussen gedogen en verbieden.

Deze ets uit 1808 toont het chique interieur van speelhuis De Pijl aan de Pijlsteeg 27, waar tegenwoordig hotel Krasnapolsky staat. ‘Speelhuis’ of ‘Musico’ was de benaming voor een luxueus bordeel. In het midden van de zaal dansen vier meisjes. Andere meisjes praten en drinken met de klanten. Op de achtergrond laat een knecht nieuwe bezoekers binnen. Die moeten zich eerst melden bij de bazin, die links achter een hoge balie zit. In een speelhuis zorgde een orkestje voor muziek en er werd veel gedronken, gekaart en gegokt. In musico‘ s als De Pijl werd klanten op die manier veel geld afhandig gemaakt. De Pijl bleef tot 1860.

Van architect Salm en decoratieschilder Graux

Het speelhuis verdween en er werd een uitbreiding van het Hotel Krasnapolsky op die plek gebouwd. Het hotel bleef maar uitbreiden en bouwde in 1879 een wintertuin met aansluitend een buitentuin; de zogenaamde zomertuin.

Wintertuinen werden rond 1870 voor het eerst toegevoegd aan de chiquere café-restaurants in de grote steden van het land. Het doel van een wintertuin was ‘de illusie van het buiten-zijn’ te versterken door middel van een glazen dak, planten, kleine bomen en met wanden die werden bekleed met spiegels en geschilderde natuurlandschappen. ’s Avonds kon de ruimte dan worden verlicht door middel van gaslampen.

De wintertuin van Kras is ontworpen door architect G.B. Salm. In het midden kwam een spiegelgrot met beplanting met daarbovenop een enorme waaierpalm. De planten vormen een bedrieglijk geheel met de geschilderde tropische landschappen langs de hoger gelegen galerijen. Deze waren van de hand van Auguste Jean Baptiste Graux (1831-1889), een Belgische decoratieschilder die jarenlang in Amsterdam woonde en werkte. Graux was ook decorateur van theatervoorstellingen. De beschilderingen van de twee timpanen; de Maagd van Holland op haar troon, met aan de overzijde de Beschermvrouwe van Amsterdam, zijn van Tetar van Elven en zijn zoon. Vanwege deze bijzondere ruimte met zijn opvallende interieur kreeg Krasnapolsky grote bekendheid.

Naar voorbeeld van de wintertuin van Kras

In 1881 ontwierp de Hoornse/Amsterdamse bouwmeester A.C. Bleijs ook een wintertuin, maar dan in Hoorn. Het monument waar de tuin zich in bevindt, is in 2000 door een collega organisatie; Stadsherstel Hoorn, gerestaureerd. De wintertuin, in het pand Roode Steen 9, naast het waaggebouw, is in opdracht van Anthonie Dalmeijer, een koopman en stoombooteigenaar uit Amsterdam, gemaakt in de oudste panden van Hoorn, de Ridderikhoffpanden. Anthonie Dalmeijer had daarin een koffiehuis/café met biljartgelegenheid en een restaurantgedeelte laten bouwen. Om het geheel meer allure te geven vroeg hij architect Bleijs een wintertuin te ontwerpen, hij zal het idee voor een wintertuin waarschijnlijk hebben opgedaan bij Grand Hotel Krasnapolsky.

De wintertuin was 70 x 4 meter groot en werd voorzien van een glazen dak en een open haard. Boven de haard zou een groot beeld worden geplaatst en de wanden zouden een rotsachtig uiterlijk krijgen. De vele nissen moesten worden beschilderd met planten en vogels en de ruimte zou gedomineerd worden door een groot biljart en een leestafel. Een deur in de zijwand gaf ook hier toegang tot een buitentuin. De wintertuin werd echter niet geheel volgens het ontwerp uitgevoerd. Ook de rotswanden werden niet geplaatst en er kwam geen beeld boven de haard. De wanddecoraties werden hier, net zoals bij hotel Krasnapolsky, door de Vlaamse decoratieschilder Graux aangebracht.