1659
Kruitmolen
O
Overtoom 373
Overtoom 373, AmsterdamHet is de oudst bewaard gebleven paardentramremise van Nederland. Maar bijna was hij er niet meer. Dankzij o.a. buurtbewoners is de remise gered en wij restaureerden hem. Verstopt in een steeg vanaf de Overtoom is het een verrassing om dit gebouw, een schepping van architect A.L. van Gendt uit 1877, te ontdekken.
1709
Ontploffing kruitmolen
1719
Buitenplaats en katoenindustrie
1822
Hagel/loodgieterij
1876
Paardentramremise
1999
Stadsherstel eigenaar
2004
Restauratie
Nu
Bedrijfsruimte
Rol van Stadsherstel
Cultuurhistorisch zeldzaam
Toen het stadsdeel Oud-West eenmaal overtuigd was van de waarde van de paardentramremise, schreef het diverse partijen aan, om een laatste poging te wagen het complex te behouden. Ondanks eerdere haalbaarheidsonderzoeken door de gemeente, die een enorm financieel tekort vertoonden, kochten wij het complex. Wij konden echter alleen tot restauratie overgaan onder twee voorwaarden: het stadsdeel moest zich garant stellen voor de kosten van de bodemsanering, én de door Van Gendt ontworpen gebouwen moesten als Rijksmonument worden aangewezen. Aan beide voorwaarden werd voldaan.
De monumentbeschrijving geeft aan dat de paardentramremise, compleet met smederij en ziekenstal, van algemeen belang is vanwege de cultuurhistorische waarde. Ook heeft zij zeldzaamheidswaarde vanuit typologisch en industrieel historisch oogpunt, als één van de weinige overgebleven paardentramremises in Nederland, én vanwege haar plaats in de ontwikkelingsgeschiedenis van het lokale openbaar vervoer.
De remise is ook architectuurhistorisch van belang; als voorbeeld van een vroeg ontwerp van A.L. van Gendt, en vanwege de detaillering van diverse onderdelen. De gebouwen hebben ensemblewaarde als onderdelen van het complex van de paardentramremise aan de Overtoom.
Lees HIER meer over de Amsterdamsche Omnibus Maatschappij (AOM).
Lees HIER meer over de Ziekenboeg van de AOM.
Architectuur
Vlaamse gevel
Bij een Vlaamse gevel ligt de voorgevel van een dakkapel in hetzelfde vlak als de gevel van het gebouw.
Luifels op de hooizolder
Het monument in de steeg valt op vanwege haar grote luifels op de plek waar het hooi naar binnen werd gehesen. Op de zolderverdieping, de hooizolder, is de hijsluikopening voorzien van dubbele deuren. Het zadeldakje, dat uitsteekt, wordt door gesneden korbelen ondersteund, waartegen zich verticaal geplaatste planken met getande beëindiging bevinden.
Het in kruisverband gemetselde, bakstenen pand heeft een zadeldak, en in de gevels gecementeerde blokken, lijsten en lekdorpels, die natuursteen suggereren. De voorgevel van de remise wordt door drie licht risalerende (naar voren springende) gevelpartijen geleed, die eindigen in een Vlaamse gevel met houten overkragend dakje, dat een hijsbalk overhuift. Elke as in de zijgevel bevat op de begane grond dubbele getoogde inrijdeuren met kraalschotendelen en 6×2 deurruitjes.
Zoals het vaker gaat met dit soort opgaven, is het behoud van deze oudste nog bestaande paardentramremise van ons land, te danken aan de initiatieven van velen. Stadsherstel is er trots op dat het deze initiatieven heeft mogen bundelen, met als resultaat een prachtig industrieel monument, dat een welverdiend tweede leven heeft gekregen.
Wim Eggenkamp, toenmalig directeur van Stadsherstel, bij het opleveren van de gerestaureerde remise in 2004
Architect
Adolf Leonard van Gendt
Soms wel 100 projecten tegelijk
Bouwmeester Van Gendt heeft een omvangrijke productie binnen Amsterdam op zijn naam staan. Naast zijn bekendste werk, het Concertgebouw (geopend in 1888), heeft hij in 1882 ook onze Hollandsche Manege in de nabijgelegen Vondelstraat ontworpen.
Verder ontwierp hij de galerij (gesloopt in 1961) van het toenmalige ‘Paleis voor Volksvlijt’ op het Frederiksplein, alsmede tientallen kantoorgebouwen, woonhuizen en villa’s. Daarnaast heeft hij als ingenieur meegewerkt aan de constructieve onderdelen van het Centraal Station (1889) en de Stadsschouwburg (1894).
Adolf (Dolf) Leonard van Gendt werd in 1835 in Alkmaar geboren als zoon van een ingenieur. Vanaf 1861 was hij in dienst van de Staatsspoorwegen, hij ontwierp onder andere diverse stationsgebouwen. In 1874 vestigde hij zich als zelfstandig architect in Amsterdam.
Zijn bureau was behoorlijk succesvol. De clientèle bestond vooral uit de nieuwe zakelijke elite; de nouveaux riches van Amsterdam. Soms waren er wel honderd projecten tegelijk in uitvoering. Van Gendt had dan ook diverse nevenfuncties. Hij werkte in bijna alle stijlvarianten uit de tweede helft van de 19e eeuw.
Zijn vroege villa’s bouwde hij in chaletstijl. De overige vroege werken werden voornamelijk in sobere eclectische stijl uitgevoerd. Aan het einde van de jaren zeventig werkte hij vooral in de classicistische trant. Na het midden van de jaren tachtig ging zijn voorkeur uit naar de renaissancevormen. Van Gendt overleed in 1901.
Vrienden bedankt
De Vrienden van Stadsherstel hebben bijgedragen aan het aanbrengen van de lantaarns tegen de gevel van de paardentramremise.
Word ook Vriend en maak dit soort verfraaiingen mogelijk.
Restauratie
Klinkerbestrating
Asbest weg, kruispan terug
In het stalgebouw van de remise zijn de oorspronkelijke indelingen voor de paardenboxen weer teruggebracht, maar dan in een moderne heldere setting, die flexibel is in te delen. De klinkerbestrating op de begane grond is daar een essentieel onderdeel van, en het gebruik van degelijke materialen zoals staal, glas, steen en hout hebben de voormalige stal en smederij haar stoere karakter teruggegeven.
Door het terugbrengen van de oorspronkelijke indeling van het stalgebouw (incl. de houten standvinken) was het mogelijk de muren op de zolder te verwijderen. Onder de klinkerbestrating is nu vloerverwarming aangebracht. Om de daglichttoetreding te vergroten zijn er onder de bestaande ramen nieuwe ramen aangebracht met een moderne detaillering. De bestaande spanten zijn gehandhaafd en de asbest golfplaten op het dak hebben plaatsgemaakt voor de oorspronkelijke (kruis)pannen.
Meer informatie
Bronnen:
Archief Stadsherstel
Stadsarchief Amsterdam
Beeldbank Rijksdienst voor het Cultureel erfgoed
Beeldbank Rijksmuseum
Delpher
Aan dit project hebben meegewerkt:
Kenti & Partners
