Noorderstraat 15

Dansen met de anti-rookmagiër

In de smalle Noorderstraat op nummer 15 en 17 staat een 18e-eeuws tweelingmonument met halsgevel. Een weelderig groeiende witte klimroos omlijst het raam van een van de bel-etages. In de talrijke potten bloeit van alles en een groen stoeltje bij de entree getuigt van een geliefd plekje in de zon. Hier woont op nummer 17 mevrouw Snelders. Zij is geboren in deze straat, enkele deuren verder op nummer 23-3, en is dochter van de eigenaar van Jazzcafé De Groene Kalebas. Beiden runden ook een koffiehuisje in het souterrain van nummer 17, De Lijmkit: vader in de jaren vijftig en dochter in de jaren zestig van de vorige eeuw. Zij was toen slechts 17 jaar.

De Lijmkit werd een toevluchtsoord voor velen, waaronder veel leden van de Provo- en Kabouterbeweging. Die namen Snelders soms op de brommer mee naar een van de wekelijkse ‘happenings’ bij het Lieverdje: een beeldje op het Spui van een Amsterdams straatschoffie, baldadig maar met een hart van goud en gesubsidieerd door een sigarettenfabriek. Kunstenaar, ‘anti-rookmagiër’ en stevige roker Robert Jasper Grootveld (1932-2009) protesteerde hier met rituelen rondom zijn eigen verslaving (zoals het uitroepen van bezweringen als “Uche, uche, uche” in een wolk van zijn eigen sigarettenrook) als uitgangspunt tegen de tabaksindustrie en de consumptiemaatschappij. De happenings werden steeds groter en meer orde verstorend van karakter. Ook Snelders danste weleens mee met Grootveld en daarna ging het achterop de brommer terug naar de kelder in de Noorderstraat.

Gladde makelaars en deftige investeerders

In 1967 kon Snelders nummer 17 kopen en in 1996 kwam het buurpand op nummer 15 erbij. Al die jaren hield zij beide panden in eigendom, zich er niet van bewust dat zij een klein fortuin in handen had. Zij woont er graag.

Het idee was om de beide panden geschikt te maken voor bewoning door haar drie dochters, maar vanwege gezondheidsredenen – waardoor onder andere traplopen problematisch is – moest dit toekomstbeeld worden aangepast. De echtgenoot van Snelders werd ziek en overleed, waardoor het niet kwam van een verbouwing. En toen kwam de Noord/Zuidlijn: de twee 18e-eeuwse rijksmonumenten, gelegen vlakbij metrohalte Vijzelgracht, moesten in verband met de boringen en de daarbij optredende risico’s opnieuw gefundeerd worden. Een ingrijpende operatie waartegen de eigenaresse opkeek.

In 2019 koos mevrouw Snelders (toen 72 jaar) specifiek voor Stadsherstel als de nieuwe eigenaar van haar twee rijksmonumenten. Zij kreeg in de oververhitte Amsterdamse woningmarkt talloze ongevraagde biedingen van projectontwikkelaars die veel interesse hadden in de panden met een totale woonruimte van 300 vierkante meter en een tuin van 60 vierkante meter, alles op eigen grond. De geboden bedragen waren enorm, maar Snelders was niet onder de indruk. De ene na de andere grote vastgoedbaas, gladde makelaar, deftige investeerder en buitenlandse koopjesjager wimpelde ze af: “Voor gewone Amsterdammers is er al geen plek meer in het centrum, nu komen er geen expats wonen”.

18e-Eeuwse ‘nieuwbouw’ tussen de wevershuisjes

De beide Lodewijk XIV-halsgevels met gedeelde klauwstukken en een goede late roedeverdeling zijn net als het naastgelegen nummer 13 gebouwd als beneden- en bovenwoningen. Tussen de toegangsdeuren naar de benedenwoningen bovenaan de frontale stoep is de entree naar de etagewoningen gevestigd.

De panden zijn gebouwd rond 1725 en zijn daarmee van recenter datum dan de meeste bebouwing in de straat, die dateert uit de tijd van de grote stadsuitbreiding 1658. Daarvoor was hier een polderlandschap met paden en sloten, maar de stad besluit in deze buurt grond ter beschikking te stellen aan drie liefdadigheidsinstellingen die er – net als in de aangrenzende Weteringbuurt -zogenaamde ‘wevershuizen’ voor wevers, wolkammers en spinsters bouwen om de textielnijverheid een impuls te geven. Onder meer het rampjaar 1672 strooit roet in het eten maar begin 18e eeuw trekt de economie weer aan. Voor veel van de wevershuizen – met inmiddels apart verhuurde voor- en achterhuizen en kelders – is dit te laat: die zijn dan uitgewoond en verkrot en worden afgebroken.

Aangezien Noorderstraat 15 en 17 juist in die periode zijn gebouwd, stonden op deze plek vermoedelijk voorheen ook wevershuisjes van het ‘Noordtse bos’, een verwijzing naar de gebruikte heipalen van Scandinavisch grenen. Mogelijk zijn de huizen destijds voor personeel gebouwd door een bewoner van de Prinsengracht: de Noorderstraat grensde immers aan de tuinen van de grachtenhuizen.