Nieuwendijk 24

Een van de oudste winkelstraten

De Nieuwendijk verbindt de Amsterdamse Dam met de Haarlemmerstraat en ligt vlakbij het Centraal Station. De in het verlengde van de Kalverstraat gelegen straat is een van de oudste winkelstraten van Amsterdam. Hij heeft minder allure dan de Kalverstraat, er zijn meer volkszaken, en dat is al zo sinds het begin van de 17e eeuw. Het was vanouds de straat waar de buitenlieden, boeren uit Noord- Holland, meestal hun relaties op zakengebied hadden wonen en waar typische oude logementen hadden gestaan. Aan de zuidzijde naar de Dam toe hebben in de 17e eeuw vooral veel lakenkopers gewoond, terwijl meer noordelijk de buurt was van de Haringpakkerij.

De Nieuwendijk vormde, met de Kalverstraat, de dijk langs de westelijke oever van de Amstel. Aan het hoogteverschil tussen deze straten is dat nog steeds te zien. Op straatniveau gaan de gevels schuil achter een lange rij winkelpuien. De grachtentuinen aan de achterzijde zijn door bebouwing verdwenen. In het begin van de jaren 90 van de vorige eeuw veroorzaakten junks hier overlast. Tegenwoordig is de straat een moderne winkelstraat, gericht op toeristen en dagjesmensen. Tot in de jaren 70 was de straat, zij het beperkt, nog toegankelijk voor auto’s. Daarna werd het een voetgangersstraat met speciaal aangelegde bestrating.

Van bakkerij tot lakenwinkel

De eerste vermelding van dit pand in de archieven dateert van 1567. Bakker Willem Jansz bewoont dan ’t Witte Paert’. In 1610 werd het huis door bakker Gerrit Jansz aan een lakenkoper overgedragen. Het ziet er naar uit dat er tot dan toe vanouds een bakkerij was gevestigd. Dat veranderde toen de lakenkoper het huis binnen het jaar doorverkocht aan zijn compagnon Symon Keijser (1587-1661), die het oude pand liet afbreken, en het door het huidige huis met zijn trapgevel liet vervangen. Het huis werd toen ook voorzien van een gevelsteen ’de Drie Akers’, op het punt waar nu de koeienkop de gevel siert.

Symon Keijser was in 1604 als lakenbereider naar Amsterdam gekomen en woonde sinds 1611 met zijn gezin op Nieuwendijk 24, hij had op dit adres ook een lakenwinkel. Op de plattegrond van Balthasar Florisz uit 1625 zien we heel duidelijk op het dak de ramen voor het drogen van de lakens, waaruit blijkt dat Symon Keijser het bereiden van lakens nog niet had opgegeven. Hij was katholiek en is als zovele van zijn geloofsgenoten tegen het midden van de eeuw naar Alkmaar verhuisd. In plaats van laken werd er later zijde verkocht. Tot 1757 zou het pand als huurhuis in zijn familie blijven.

Spelende staande, astronomische en vorstelijke zakhorloges

De leerhandel van de schoenenmaker

Aan het einde van de 18^e eeuw vinden we op dit adres een linnenwinkel van de gezusters Perizonius. De ongehuwde zuster Gerrardina (1751-1819) overleed als laatste, zij was winkelierster in bonten op dit adres.

Het huis onderging in 1820/1821 een grondige verbouwing, waarbij de gevelsteen ‘De Drie Akers’ door de huidige koeienkop werd vervangen, ten teken van de leerhandel van schoenmaker Franciscus Hendricus Wijsmuller (1785-1878). De indeling van de gevel werd op de eerste en tweede verdieping grondig veranderd. Door het verbreden van de ramen werd de woonverdieping gerieflijker. Het grote drielicht, met het pakhuisluik op de tweede verdieping, geeft nog aan dat hier de pakzolder is gebleven.

De ossenkop gaf duidelijk aan, net zoals vele andere tekens op de gevel, wie er in het pand woonde of welk beroep hij had. Ongetwijfeld zullen slagers en leerlooiers de kop van een geslacht beest aan hun winkelpui gehangen hebben. Maar vanwege hygiëne zijn die vervangen door stenen of in dit geval een met lood kleedde houten.

Sluitstenen, leeuwenmaskers en kussens

Er is nog veel van het vroeg 17^e-eeuwse pand bewaard gebleven. Uit de boogjes op de tweede verdieping valt op te maken dat de gevel in twee smalle zijramen en een breed middenraam was ingedeeld. De sluitstenen van deze boogjes hebben leeuwenkopjes, evenals de draagsteen van de toppilaster.

In het fries van de gevel, boven de onderpui, is siermetselwerk aangebracht, dat elders in Nederland en speciaal in Noord Holland veel voorkomt, maar in Amsterdam tot een zeldzaamheid is geworden. Ook hier zijn leeuwenmaskers aangebracht.

De gevel is verder nog voorzien van horizontaal geprofileerde waterlijsten. Dat zijn de uitspringende natuurstenen randen met een hellend bovenvlak; daarlangs kon dan het goed afvloeien. Op de muurdammen zijn zandsteenblokken aangebracht; om en om met kussenversiering. De gevelankers hebben het bekende leliemotief.

Nog resten van de bakkerij

De constructie van het huis is geheel in houtskeletbouw uitgevoerd. De sleutelstukken hebben een kroonlijstprofiel en de korbelen zijn met een zwanenhals uitgevoerd.  Op de tweede verdieping zijn eenvoudige uitgeholde korbelen toegepast.

De winkel in het voorhuis lag gelijk met de Nieuwendijk. De binnenhaard lag vijf treden lager en vormt het eigenlijke onderhuis. Onder het voorhuis was nog een extra keldertje. Bij de restauratie vonden we in de linker bouwmuur een raveling (dat is een aanpassing in de balklaag waarin een trap of een schoorsteen gemaakt kon worden).  Uit de maat van deze raveling is op te maken dat deze zowel als doorlaat voor een schoorsteen, als voor een gewelfje voor een vuurplaat in de balklaag kan hebben gediend. De raveling zal waarschijnlijk voor een schouw in het keldertje bedoeld zijn geweest. Mogelijk stamt de situatie uit de tijd van de bakkerij.

Boven de oorspronkelijke binnenhaard was een insteekverdieping die vijf treden boven de vloer van het voorhuis ligt. Links in de deelwand bevindt zich een spiltrap, die tot boven in het huis doorloopt alwaar de tweede verdieping voor berging was bestemd.