Nieuwe Prinsengracht 49

Bij een ontploffing ging de schoorsteen de lucht in

In 1812 verkoopt Moses Mazurel het pand en in 1864 komt het in bezit van Jacob Namias Torres, die het in 1880 weer verkoopt aan Rebecca Lopes de Leao Laguna, weduwe van David Pardo. Op 8 juli 1898 verkoopt zij het pand aan Hendrik Christoph Bille, vleeschhouwer te Amsterdam, die het kort daarna laat verbouwen waarbij de begane grond koetshuis wordt.

In 1926 is er een openbare veiling waarbij het pand overgaat naar meelfabriek Ceres Nering Bögel N.V., die destijds iets verderop aan de Nieuwe Prinsengracht was gelegen. Ten tijde van de overdracht is het pand in delen verhuurd: de begane grond inclusief tuin voor f 1.000 per jaar; het eerste en tweede bovenhuis elk voor f 350 per jaar.

Ceres Nering Bögel N.V., in 1858 ontstaan bij de overname van stoom en broodfabriek Ceres door A. en L. Nering Bögel en gemoderniseerd naar een mechanische broodfabriek, neemt de begane grond van het pand in gebruik als garage, terwijl de bovenwoningen verhuurd blijven.

Het bedrijf zorgde geregeld voor consternatie: in 1916 woedde er een brand en in 1921 vond er een gasontploffing plaats, waarbij de dertig meter hoge fabrieksschoorsteen werd vernield en de nachtportier gedood. De fabriek sloot tenslotte in 1935 de deuren.

De paardenacts zijn een populaire kermisact

Tijdens de Tweede Wereldoorlog woont op 2-hoog het gezin Blanus. Nathan (1882-1953) en Mimi Swaab (1882-1966) waren in 1915 getrouwd; ze kregen twee kinderen.

Hoewel Nathan later te boek staat als portier en kelner, is dit niet zijn oorspronkelijke beroep: hieraan vooraf gaat namelijk een carrière als paardrijder in een circus. Nathan is – overigens net als Jeroen Krabbé – een nakomeling van het bekende circusgeslacht Blanus. Nathan, ‘Noos’, was het 13e en laatste kind van Jeanette Cohen en Joseph Blanus, kleinzoon van oprichter Moses Blanus.

De eerste Nederlandse circussen ontstonden als kermisattractie in de eerste helft van de 19e eeuw en werden geleid door joodse mensen. Een van de oudste en bekendste circusfamilies is de Sefardische familie Blanes/ Blanus die vooral naam maakte met zijn rondreizende ‘paardenspel’, dat regelmatig neerstreek in Amsterdam. Bijvoorbeeld tijdens de jaarlijkse septemberkermis op de Botermarkt (nu Rembrandtplein), het Koningsplein, de Nieuwmarkt en het Amstelveld.

Bestond het circus eerst vooral uit koorddansen en acrobatiek, later werd het paardenspel populair naar Frans voorbeeld, waar paardennummers de hoofdacts vormden. Naast dressuur en acrobatiek te paard was er het ‘hoge schoolnummer’: een prestige act, meestal uitgevoerd door de circuseigenaar of de vrouw van de directeur. Ook Nathan’s ouders waren beiden kunstrijder én directeur.

Beiden afkomstig uit een bekend circusgeslacht

Tot circuseigenaar schopt Noos het niet, wel is hij in 1920 assistent van de directie. Hij is dan inmiddels al gehuwd met Mimi, eveneens een circustelg. Door het artiestenleven vormden de verschillende circusfamilies een gesloten gemeenschap. Men leerde het artiestenvak van elkaar en werkte voor en bij elkaar: zo maakten leden van de familie Swaab deel uit van het Circus Blanus. Ook werd er over en weer getrouwd; dit blijkt ook wel uit de stamboom van Nathan en Mimi, waar aan beide zijden telkens dezelfde namen terugkeren, zoals Swaab, Blanus en Kinsbergen.

Veel van de kleine circussen kregen het zwaar in de jaren 50 en 60, toen het grootschalige circus én de televisie terrein wonnen. Onbekend is of Circus Blanus toen nog bestond of al eerder gestopt is. Noos en Mimi hebben in elk geval het rondreizend bestaan al voor de Tweede Wereldoorlog vaarwel gezegd.

De oorlog brengt het gezin grote tegenspoed. In juli 1942 trouwt dochter Jeannette van Bloeme-Blanus (1918-1942), ouvreuse van beroep, met zanger Herbert James Leopold van Bloeme (1907-1942). Twee maanden later worden zij op dezelfde dag omgebracht in Auschwitz. Datzelfde lot wachtte Jeannette’s broer Joseph (1926-1942) een maand eerder, hij bereikte de leeftijd van 16 jaar. Ook Nathan en Mimi worden opgepakt bij een razzia, maar zij overleven het kamp. Het stel keert terug naar hun woning, waar ze tot 1952 blijven wonen.

Bij een verbouwing in 1898 werd de begane grond koetshuis

De kern van dit ‘orde 2’ pand met tuitgevel gaat mogelijk terug tot de vroege 18e eeuw, hoewel het hierbij nog niet lijkt te gaan om het huidige pand. Waarschijnlijk stamt dat net als de buurpanden uit begin 19e eeuw.

In 1898 is er in opdracht van de dan nieuwe eigenaar H.C. Bille een grote verbouwing geweest naar plannen van bouwkundige G. de Winter. Bij deze verbouwing is waarschijnlijk het souterrain verdwenen om zo ruimte te maken voor de functie van ‘Bergplaats voor Rijtuigen’. Hiertoe zijn de vloeren in het pand hoger geplaatst. Op de eerste verdieping kwamen twee kamers ‘suite’ en op de 2e twee slaapkamers. De zolderruimte is verhoogd door het verwijderen van de vliering. Om de spiltrap te kunnen hergebruiken is een opstapje gecreëerd om het hoogteverschil op te lossen. Ook is de plaats in die tijd overkapt.

Uit dezelfde tijd stammen waarschijnlijk de historische bouwelementen op de eerste en tweede verdieping: stucwerkdecoraties, schouwen en fonteintjes, geprofileerde kozijnen met paneeldeuren, een historisch bovenlicht en tegels van Carrara marmer.

Begin 20e eeuw zijn de twee verdiepingen opgesplitst in een eerste en tweede bovenwoning en in 1948 is de begane grond opnieuw verbouwd, tot garage.