Nieuwe Keizersgracht 39

In 1730 zijn de erven volbouwd met drie woonhuizen die een eenheid vormen

In 1727 kocht het driemanschap Christoffel Bormeester, Jan Teepken en Hendrik Jakel drie naast elkaar gelegen erven met de nummers 9, 10 en 11 aan de Nieuwe Keizersgracht. Zij stonden borg voor elkaars aankoop. Jakel kocht erf 11, het huidige nummer 39. Wij kennen Jakel ook van de Stromarkt waar hij voor de helft eigenaar was van nummer 3 en nummer 5.

Al in 1728 verkoopt Jakel het nog lege erf voor ƒ 50,- minder dan de koopsom aan de andere twee heren, ieder voor de helft en het jaar erop verkoopt Teepken onder andere zijn anderhalve erf aan Bormeester, die er een drie-eenheid bouwt.

Als Bormeester overlijdt koopt in 1749 zijn weduwe en tweede echtgenote Cornelia Schonenberg dit pand, terwijl Dirk Hageman het huidige Nieuwe Keizersgracht 37 – ook een Stadsherstelpand – koopt.

In 1768 komt het pand in eigendom van Manuel de Crasto de jonge. In maart 1825 verklaren koopman Jacob Saportas en makelaar Samuel Cohen Caminha dat zijn kinderen Rebecca en Rachel de Crasto als enigen tot de nalatenschap – waaronder dit perceel – van wijlen hun vader gerechtigd zijn. In oktober 1825 verkoopt Saportas het huis aan Josua van Samuel Sarphatie de Pinna, koopman.

Als Chazan moeilijk te evenaren, onmogelijk te overtreffen

Een eeuw later zijn de bewoners van het pand actief in het Joodse gemeenschapsleven. In 1921 is hier het secretariaat van de Nederlandse Mizrachi gevestigd en in 1927 de Joodsche Jeugdfederatie, een Nederlandse overkoepelende organisatie voor algemene en zionistische jeugdverenigingen. Tenminste tussen 1925 en 1927 is er volgens advertenties in het Nederlandsch Israëlietisch Weekblad een ritueel pension.

Een van de bewoners was Eljakim Alvares Vega. In 1926 vierde deze emeritus-Chazan bij de Portugees-Israëlitische Gemeente van Amsterdam “in het volle genot zijner lichamelijke en geestelijke gezondheid zijn 80sten verjaardag”. Dat de voorzanger geliefd was blijkt wel uit de krantenartikelen. Geroemd werd hij om zijn “vromen zin, door zijn rechtschapen, onberispelijke levenswandel en last nog least door de cordaatheid, waarmede hij voor al, wat naar zijne meening recht en billijk was, wist op te treden. (…) Hij was een toonbeeld van eerlijkheid, oprechtheid en godsdienstigheid.” Daarbij was Vega als voorzanger “moeilijk te evenaren, onmogelijk te overtreffen”. In en buiten zijn sterfhuis aan de Nieuwe Keizersgracht was “een ontzaglijke menigte samengekomen; hoog en laag had zich opgemaakt om Chazzan en Meester Vega de laatste eer te bewijzen.”

Twee dreumesen overleven de oorlog

In 1941 woonde in het huis het Joodse gezin Frohmann. Moritz (1893-1943), afkomstig uit Oekraïne en lederwarenfabrikant van beroep is in 1923 getrouwd met de uit Polen afkomstige Bajla Golda Frohmann-Lewenchof (1891-1943). Ze krijgen twee kinderen, Jozef (1927-1943) en Nacha (1923-1944). Jozef zat als kind op de Tsugobschool, het eigen schooltje van de Jiddische cultuurvereniging Sch. An-Ski, met als docenten Louise Christine (Lous) de Betue en Lajb (Leo) Fuks.
Alle vier komen om in Auschwitz: de 16-jarige Jozef en zijn ouders op 17 september 1943 en de 20-jarige Nacha een half jaar later.

In het onderhuis woonde het gezin De Leon. Vader Daniel (1905-1945) is in Amsterdam geboren en heeft de schoenmakersvakschool gedaan. Later zal hij andere beroepen uitoefenen, zoals huizensloper, venter van aardappelen, groente en fruit en regenjasplakker. Hij komt in 1945 om in Buchenwald. Zijn vrouw, de uit Zutphen afkomstige koopvrouw Branca de Leon-Polak (1905-1944) en drie van hun vijf kinderen worden in februari 1944 vermoord in Auschwitz. Joseph is dan 12 jaar, Jacques 10 en Clara Bela 7 jaar oud. Twee kleinere kindertjes, de in 1940 geboren Abraham en de in 1942 geboren Bela Carla (‘Betty’) overleven de oorlog. In 2022 zijn voor de woning zeven Stolpersteine geplaatst voor dit gezin.

“Alleen weg tussen 6 plankies”

De huidige huurders van nr. 39 sous, Ruud Zegers en Truus Kurver, hebben hier al een lange geschiedenis. Ruud woonde al aan dit stukje Nieuwe Keizersgracht lang voordat Stadsherstel überhaupt was opgericht. Zijn ouders kwamen in 1944 in het souterrain wonen. Als kleuter had Ruud er geen weet van dat dit huis leeg was komen te staan, net als zovele in deze Jodenbuurt, omdat de bewoners waren weggevoerd.

Zijn vader had een metaalbewerkingsbedrijf op nummer 41. In de hongerwinter van 1944–’45, toen er nauwelijks brandstof was, maakte hij er noodkacheltjes om het huis mee te verwarmen en het schaarse eten op te koken. Na de oorlog kreeg hij geld van de Marshallhulp om een draaibankje te kopen om onderdelen te kunnen maken voor onder andere invalidekarretjes en knijpkatten.

Toen Ruud 20 was, hij werkte inmiddels in het bedrijf van zijn vader, kreeg hij verkering met Truus en kwam de derde etage van buurpand 37 vrij. Daar verhuisde het jonge stel naartoe. De beide panden waren toen al van Stadsherstel. Toen het souterrain van Ruud’s ouders op nummer 39 vrijkwam, mochten Ruud en Truus daarheen verhuizen. Het meest bijzondere aan het huis is wel de tuin met prieeltje: zo’n 20 meter diep en grenzend aan het Hortusplantsoen. Ruud en Truus wonen hier nog steeds tot grote tevredenheid: “Het is hier net een dorp. We gaan hier nooit meer weg, alleen tussen 6 plankies!”

De vorige eigenaar van de panden 37 en 39 was Robert Joseph Evert (Robby) Streep (1926-2014), directeur van het familiebedrijf Streep Diamonds. Samen met uitwijkende Hugenoten kwamen de gebroeders Messaritz als Crypto-Joden vanuit Frankrijk naar Nederland. Maar, ook al waren zij op schrift tot het Christendom bekeerd, uit voorzichtigheid gaven zij bij de Nederlandse grens hun naam niet op. Zij zetten slechts een streepje, zo luidt de overlevering. Een kleinzoon van deze gebroeders ‘Streep’, Wolf, zou zich op diamanten gaan toeleggen.

Wolf’s kleinzoon Robby zou zijn vader Nathan en grootvader opvolgen, tot de oorlog voor hachelijke tijden zorgde. Nathan had de Duitsers enkele malen met waardeloos diamantpoeder misleid en moest met zijn vrouw onderduiken; Robert raakte betrokken in de illegaliteit. De zaak werd vanuit Canada voortgezet door Roberts oudste broer.

In 1951 trouwde Robert in Lissabon met Sylvia van Moppes (1927-2012), waarna het stel – bang voor een nieuwe oorlog – zich vestigde in Canada. Van daaruit vertegenwoordigde Streep de diamanthandels van zowel zijn vader als schoonvader. In 1957 keerde het gezin terug in Nederland en liet Robert ‘Streep Diamonds’ weer in Amsterdam opbloeien, in het grootouderlijk huis, met – een noviteit destijds – een grote galerie en een permanente diamantexpositie. De zoon van Robert heeft de zaak uiteindelijk voortgezet in Antwerpen.