Kerkstraat 396-398

Er zit een luchtje aan

Het pand Kerkstraat 396-398 is evenals de nummers 400 en 402 gebouwd op de erven 38 en 39 aan de ‘Amstelkerkstraat’. In 1669 verkopen Burgemeester en Thesaurieën van Amsterdam beide erven elk voor één derde part en voor in totaal 1000 gulden aan metselaarsgezel Jasper Gerritszn Rijswert, meester-glazenmaker Henrik Janssen Linde en meester-timmerman Gerrit Janssen van Diemm, die zijn part binnen drie dagen overdoet aan schuitenvoerder Gerrit Pieterszn.

Rijswert verkoopt in 1671 de helft van zijn aandeel, gelegen aan de westzijde, aan meester-metselaar Huybert Janszn. In 1672 is het erf volbouwd en in 1682 wordt het huis aan turfdrager Govert Gijsbertszn Mommer verkocht door zijn weduwe.

Maar er blijkt iets vreemds aan de hand met het eigenaarschap. Een maand na de verkoop verzoeken Pieter Cantoor en Meijnsje Caspers, weduwe van Jan Reijnierszn de schepenen om benadering van het perceel op basis van een schepenkennis uit 1671.

Kennelijk staan zij in hun recht, maar zij blijven vervolgens in gebreke bij het aflossen van de koopsom. In 1689 is de executieverkoop; eigenaar wordt Robbert Belshoff, onder de voorwaarde dat er een oplossing voor de stankoverlast moet komen als blijkt dat de beerput te dichtbij het buurpand staat: “zo bevonden mogte werden dat de secreetkuyl de belende te nae mogte staen”.

Naar believen van de oud-eigenaar en zijn dochter

In 1699 verkoopt Gaillard Cormarie het huis aan Hendrick Henckhuysen met een bijzondere constructie, waaronder de voorwaarde dat de verkoper en zijn dochter er mogen blijven wonen en het huis – zonder de koper hierin te kennen – mogen verhuren “so het hem en sijn dogter believe sal”. Henckhuysen wordt verplicht tot het onderhoud en betaling van de belastingen die bij het huiseigenaarschap horen. Henckhusysen koopt het pand voor 2600 gulden, maar betaalt vooralsnog slechts 4% aan Cormarie, die op zijn beurt huur verschuldigd is. Deze huur wordt geheel gecompenseerd door de rente, zodat dit met gesloten beurzen gaat. Als het huis door brand of een ander ongeval “(Dat God genadiglijck gelieve te verhoede)” vergaat, mag Henckhuysen bepalen of hij het huis weer opbouwt of niet.

Zes jaar later, brand en ongeval zijn het huis bespaard gebleven, verkoopt Henckhuysen aan Gerrit van Tienhooven. In de akte wordt niet meer gerept over Cormarie en zijn dochter. De nabestaanden van Van Tienhoven verkopen het huis in 1750 aan Jacobus Huree, wiens nabestaanden het huis in 1791 weer van de hand doen aan Jan Coenraad Tieleman. Tieleman bewoont het huis en verhuurt een kamer aan Johanna Maria Stram, voor ƒ 120 en de kelder aan Anthony Wakker, voor ƒ 65.

Een school voor welgestelden

Tenminste tussen 1717 en 1742 is er een Franse school in het pand gevestigd, eerst beheerd door Hendrik Erkenraed c.s., later door Henr. Moniette. Op Franse scholen werd Frans gedoceerd – soms was Frans zelfs de voertaal – en daarnaast andere vakken zoals rekenen en boekhouden, maar ook aardrijkskunde, geschiedenis, wiskunde, sterrenkunde en navigatie. Het was particulier onderwijs en dus voorbehouden aan de welgestelden.

In 1891 woonde hier de weduwe A.M.M. Berger, die passementwerker was. Passement is een vorm van decoratief borduurwerk of kantkloswerk van goud- of zilverdraad en vervaardigd door een gespecialiseerd kleermaker. Het is intensief handwerk waarin kwastjes, pompons, franje en dergelijke verwerkt worden. Denk hierbij aan lampekappen, theatergordijnen maar ook aan kostuums van hoogwaardigheidsbekleders.

Begin 1895 wordt “allen die iets te vorderen hebben van -, verschuldigd zijn aan- of onder hunne berusting hebben, betreffende de nalatenschap” van Maria Cornelia van Beek, weduwe van Fredrik Meergart (1817-1890), verzocht zich te melden. Frederik was timmerman en het stel staat op dit adres ingeschreven in het Bevolkingsregister tussen 1874-1893. In 1873 heeft het echtpaar een advertentie geplaatst dat zij hun zilveren huwelijk vierden.

Het diamantslijpsel ging naar een goed doel in plaats van sterke drank

Tussen 1900 en 1902 is hier het ‘robes et confection’ naaiatelier gevestigd van mej. B. van Leeuwen- Mok. In 1909 krijgt B. Mok een voorlopige vergunning met een proeftijd van één jaar voor ‘eene electrisch te drijven’ diamantslijperij en in verband daarmee voor het op de eerste verdieping plaatsen van twee elektromotoren met een gezamenlijk vermogen van 3 pk. Een jaar later vraagt Mok een definitieve vergunning aan. Er wordt hem echter opnieuw een voorwaardelijke vergunning gegeven. In 1913 staat Mok nog vermeld in het weekblad van den Algemeenen Nederlandschen Diamantbewerkersbond, onder het kopje “verantwoording ingekomen gelden K.S.F.”.

Onder diamantwerkers was het van oudsher de gewoonte om de opbrengst van het slijpafval en de afgebroken koperen steeltjes die de diamantslijpers als gereedschap gebruikten tijdens het ‘maandagochtendvieren’ in sterke drank om te zetten. Maar vanaf 1905 kreeg de opbrengst een beter doel: het opgerichte K.S.F. (Koperen Stelen Fonds) bekostigde er de verpleging en het herstel in sanatoria en herstellingsoorden van georganiseerde diamantbewerkers met TBC mee.

Het meest opzienbarende verhaal stamt wel uit 1929, toen een dame hier een kamer onderhuurde en er een Fransman van een aanzienlijk bedrag beroofde. In 1938 koopt grossier P. Veenendaal het pand. In 1941 woonde hier in de bovenwoning het echtpaar Salomon Cauveren (1882-1942), van beroep sigarenmaker en Lea Cauveren-Cohen (1883-1942), gehuwd in 1914. Ook woonde er de ongehuwde Sara Scharis (1868-1942), linnennaaister. Alle drie worden zij op 24 september vermoord in Auschwitz.