Muiderpoort

Registratie vreemdelingen, accijns heffen, burgerwacht, arrestantenlokaal, nacht- of ratelwacht

Bij de zeventiende-eeuwse grachtengordel hoort ook een stadsmuur van enkele meters hoog, 26 bolwerken en 8 stadspoorten, waarvan de Muiderpoort er één is. De Muiderpoort is in 1663 voltooid maar stort in 1769 deels in wegens een gebrekkige fundering. Maar ze wordt snel weer opgebouwd.

De poort heeft verschillende functies gehad. Zo moeten bezoekers zich hier, om rondtrekkende bedelaars te weren, laten registreren waarbij ze een paspoort krijgen uitgereikt. Vreemdelingen zonder duidelijke bezigheid in de stad kunnen daarmee maximaal twee nachten blijven. En ‘s zomers om half 11 en in de winter om half acht wordt de poort gesloten ter bescherming van de stad. Daarnaast wordt door de poortwachters accijns geheven op allerlei ingevoerde waar.

Ook de burgerwacht heeft bij de poort een functie. Die gaat na het luiden van de alarmklokken en het blazen van de stadstrompetters naar zijn wachtpost bij de poort om Amsterdam te verdedigen of te beschermen tegen brand. In het wachthuis hangt een bekken om alarm te slaan bij naderend onheil. Tevens is de poort wachthuis van de nacht- of ratelwacht en arrestantenlokaal.

Gebouwd als romeinse triomfboog met een mannelijke uitstraling

De classicistische zandstenen poort die stadsbouwmeester en militair-ingenieur Cornelis Rauws (1732-1772) ontwerpt is uitgevoerd in de Dorische orde. Die orde wordt tot ver in de 19e eeuw geassocieerd met mannelijkheid en gebruikt bij gebouwen die een ‘krachtig’ en ‘streng’ uiterlijk moeten hebben. Zoals gebouwen met een militaire functie, gevangenissen en ook, geheel in de trend van die tijd, weeshuizen. De orde is onder meer herkenbaar aan de gedrongen halfzuilen. De ‘grimmigheid’ van de poort wordt versterkt door de horizontaal geblokte zuilen, het middengedeelte en de hoeklisenen.

Het gebouw doet verder denken aan een Romeinse triomfboog. Boven de poort-doorgang bevindt zich aan de stadszijde het middeleeuwse stadswapen met het koggeschip en aan de andere zijde het huidige wapen van Amsterdam met de drie Andreaskruizen. Het beeldhouwwerk in de frontons is van de Amsterdamse stadsbeeldhouwer Anthonie Ziesenis (1731 -1801), een Duits-Nederlandse beeldhouwer. Ook van zijn hand: de Oudemanhuispoort en het topfronton van het Maagdenhuis en het Compagnietheater.

Architect Rauws komt kort na zijn aanstelling als stadsbouwmeester om in de grote brand van de Amsterdamse Schouwburg in 1772 terwijl hij anderen probeert te redden. De Muiderpoort is het enige bekende en zelfstandige werk van hem.

Triomf en ereboog voor beroemdste bezoeker

De onderdoorgang heeft een spectaculair gemetseld bakstenen kruisgewelf. De beide vleugels aan de poort zijn oorspronkelijk ingericht voor de wacht en voor het heffen van tol. Boven de frontons verheft zich een vierkante opbouw, waarop de achtkante houten koepelbouw van tamboer, koepel en lantaarn is geplaatst, bekleed met zink, lood en leien. Die opbouw staat niet loodrecht boven de onderbouw maar meer richting stadszijde. De open uurwerken in de lantaarn en de koepelvormige bekroning verbergen de klokkenstoel. De klok is in 1664 gegoten door Fr. en P. Hemony te Amsterdam.

Oorspronkelijk ging al het verkeer door de poort en ligt er voor de poort over de Singelgracht een stenen brug waarin twee houten wipbruggen zijn opgenomen. De beroemdste man die door de poort rijdt is keizer Napoleon in 1811. In 1810 had hij het koninkrijk Holland ingelijfd. Het Franse keizerrijk strekte zich daarmee uit van de kop van Noord-Holland tot de laars van Italië en telde drie hoofdsteden, Parijs, Rome en Amsterdam. In 1811 bezoekt hij Holland en dus ook Amsterdam. Hij komt door deze poort de stad binnen waar de Keizer aller Fransen de sleutels der stad krijgt overhandigd. Voor die gelegenheid staat er een speciale ereboog bij de Muiderpoort.

Verliezen van oorspronkelijke functie

Aan het uiteinde van de brug is een natuurstenen buitenpoort aangebracht, voorzien van smeedijzeren hekken. Deze “hekkenpoort” wordt in 1898 om verkeerstechnische redenen afgebroken. In 1903 wordt de brug vervangen door een nieuw exemplaar naast de poort: Vanaf dat moment verliest de poort zijn functie, want al het verkeer rijdt nu om de poort heen. De hekkenpoort wordt na veertig jaar opslag herbouwd aan de ingang van het huidige Flevopark.

In de 19e eeuw verliest de muur zijn militaire functie. Bovendien is hij er slecht aan toe. De stadspoorten blijven staan omdat ze nog dienst doen bij het innen van onder meer accijnzen. Maar midden 19e eeuw worden de poorten vanwege stadsuitbreidingen en bouwvalligheid één voor één afgebroken en vervangen door barrières; een hek tussen twee commiezenhuisjes om stedelijke accijnzen te ontvangen. Als dat in 1865 ook wordt afgeschaft verliest de Muiderpoort, die de sloopwoede overleeft omdat ze niet bouwvallig is, ook die functie. Hij wordt begin 20e eeuw politiebureau en van 1945 tot 1963 heeft beeldhouwer Jaap Kaas, bekend van dierenbeelden in Artis, er zijn atelier.

In 1963 neemt het belastingkantoor zijn intrek in de Muiderpoort. Eerst voor het Internationale Belasting Documentatie Bureau, de opening geschiedde door wethouder Den Uyl, tegenwoordig voor de Nederlandse orde van belastingadviseurs.

Onlangs heeft Stadsherstel Amsterdam de poort overgenomen van de gemeente Amsterdam. De gemeente is haar vastgoed aan het afstoten maar vindt dat dit soort bijzondere gebouwen wel ondergebracht moet worden bij restaurerende organisaties zoals Stadsherstel. De poort behoeft geen restauratie maar vooral onderhoud. Al blijkt in 2020 wel dat het uurwerk niet meer aan de praat is te krijgen en volledig moet worden gerestaureerd. Gelukkig dragen onder meer de “Vrienden” bij.