In Den Gouden Reael

Jacob Reael stuurde de aanleg aan

Als onderdeel van de grote stadsuitbreiding in het eerste kwart van de 17e eeuw werden de Westelijke Eilanden aangelegd. Toen Voor-, Midden- en Achtereiland genoemd.

Op de eilanden kwamen vanaf het begin kleinere particuliere bedrijven die men in de stad graag kwijt was. In 1617 werd op het Achtereiland begonnen goedkope grond te verstrekken aan haringvissers van buiten de stad. Maar er vestigden zich o.a. ook scheepswerven, touwslagerijen en taanderijen. Die laatste industrie maakte zeilen, visnetten en touwwerk beter weerbestendig door ze te koken in een oplossing van eikenschors, quebracho en betelpalm, wat de typische bruine kleur geeft. Afhankelijk van het gebruik werd touw ook wel geteerd.

De pakhuizen van de eilanden werden gevuld met waren uit alle windstreken, het zieden van zout en de haringrokerij waren van grote betekenis. Op het hoogtepunt van de graanhandel werden de eilanden aangeduid als ‘Aemstels korenschuur’.
Het achtereiland werd al snel vernoemd naar de familie Reael die hier veel grond bezat. Schepen Jacob Reael had de aanleg van de eilanden in het stadsbestuur aangestuurd.

Zandmarkt en haringpakkerij

De familie Reael gaf op hun grond erven uit aan scheepstimmerlieden, die de eerste twaalf jaar geen huur hoefden te betalen, maar een schip moesten leveren. In de 17e eeuw werd er zand opgeslagen en er was een zandmarkt op het stuk dat later de Zandhoek is gaan heten. Het zand werd als ballast en voor ophoging van straten en buurten in het centrum gebruikt. Reinier Reael liet hier tussen 1645 en 1646 veertien huizen neerzetten, nummer 1 t/m 14. Ook werd er in 1648 aan deze kant van het eiland door de familie een haringpakkerij gebouwd.

Reinier Reael (1588-1648), zoon van een burgemeester was koopman en handelde compagnie met Dick Geurtsz van Beuningen. Hij was getrouwd met Maria Oetgens, een burgemeestersdochter. Van 1621 tot aan zijn dood was hij in verschillende regeringsbanken als commissaris werkzaam. In 1622 werd hij bewindhebber van de WIC. Hij was schepen in 1633, ’35, ’37 en ’39. Zoon Henrick erfde het pand en verkocht het in 1662. Hij was o.a. baljuw en dijkgraaf van de Haarlemmermeer en behoorde in 1656 tot de oprichters van een geregelde vrachtdienst op Portugal.

In het pand had Reinier de gevelsteen In Den Gouden Reael laten aanbrengen, waarschijnlijk ter herinnering aan zijn grootvader.

In Den Gouden Reael

De grootvader van Reinier was korenverkoper en goudsmid en stond bekend als Pieter Meeusz. In Den Gouden Reael. Het lijkt erop dat grootvader Pieter woonde in een pand dat bekend stond als de Gouden Reael. Het komt wel vaker voor dat de naam van een pand de achternaam van de bewoner wordt. De zoon van Pieter, Johan Pieters (de vader van Reinier), neemt de achternaam Reael aan en zijn andere kind, Geerte Pietersz., neemt de achternaam van vader over: In Den Gouden Reael.

Een reaal is de benaming van diverse muntsoorten. De afgebeelde munt is een Gouden Reaal, een zogenaamde Carolusgulden. Deze kon in het begin van de 17e eeuw over de hele wereld gebruikt worden. Een Carolusgulden was een gouden muntstuk met de beeltenis van Karel V (1500-1558) In zijn rechterhand heeft hij een zwaard, in zijn linkerhand een rijksappel. Een rijksappel stelt de wereld voor. De persoon die het object in de hand heeft, bezit de wereld en stelt een vorst voor. Het randschrift van de munt luidt: CAROLVS . D.G. ROM IMPE. Z. HISP. RE. Uitgeschreven is dit: CAROLUS DEI GRATIA ROMAN IMPERATOR Z. HISPANIA REX , dit is Latijn voor ‘Karel, bij de gratie Gods Romeins Keizer, Koning van Spanje’.

Afbeelding van kapitein Reinier Reael door Frans Hals

Reinier Reael is te zien op een Schuttersstuk. Dat is een groepsportret van de schutters van een bepaalde wijk, in dit geval wijk XI. Deze wijk stond onder leiding van kapitein Reinier Reael.

De magere compagnie, zoals de compagnie later genoemd werd, is tussen 1633 en 1637 geschilderd door Frans Hals en voltooid door Pieter Codde. Hals had de gewoonte de belangrijkste personen links te plaatsen en ook vanuit die hoek te werken. Reinier is links zittend afgebeeld met de officiersstaf. Omdat Hals onenigheid kreeg met zijn opdrachtgevers heeft Pieter Codde het schilderij afgemaakt.

Als toentertijd gebruikelijk in Amsterdamse groepsportretten werden de geportretteerden ten voeten uit afgebeeld. En iedereen die afgebeeld werd moest daar zelf voor betalen. Het werk sierde eeuwenlang de wand van de ontmoetingsruimte van de Voetboogdoelen waar de plaatselijke schutterij bij elkaar kwam, totdat het gebouw in 1939 werd afgebroken. Het werk bevindt zich nu in het Rijksmuseum.

Boek Jan Mens over de Gouden Reael

Begin 18e eeuw versoepelde de overheid het vooral bedrijfsmatige karakter van de eilanden en verschenen er meer woonhuizen. D. Pastoor bewoont ons pand in 1742. Als beroep wordt tapper genoemd.

In de 19e eeuw was de vele industrie op en rond de eilanden te smerig geworden om tussen te wonen. De gemeenteraad besloot toen dat de Westelijke Eilanden uitsluitend bedrijventerrein zouden zijn en wonen geen prioriteit meer had in dit groezelige gebied. Aan de zandhoek mocht nog wel gewoond worden. In het midden van de 19e eeuw wonen in ons pand een vlotter en een scheepstimmerman. In 1883 wordt er een vergunning afgegeven voor het schenken van sterke dranken in het klein aan E. Decke. De schrijver Jan Mens gebruikte in het gelijknamige boek (1940) ‘De Gouden Reaal’ als naam voor een begin 20e-eeuwse kroeg aan de Zandhoek. Bij velen zal het pand hierdoor bekend blijven.

De Zandhoek werd na de Tweede Wereldoorlog onbewoonbaar verklaard. In de jaren 70 van de vorige eeuw werd de buurt herontdekt door veel kunstenaars die zich hier vestigden. De zandhoek werd opgeknapt alleen het pand 14 bleef er slecht bij staan. Jarenlang verkommerde dit voor het aangezicht van de hoek belangrijke pand.