Hoogte Kadijk 64

De Plantage aan de overzijde van het water

Uit de krantenarchieven weten we dat tenminste tussen 1854 en 1860 D. de Jong woonde in dit pand, dat dan nog het adres Kadijk U599 heeft. D. de Jong zet zich in voor een hulpbehoevend gezin en biedt ‘pelsteenen’ aan in verband met opruiming van de aan de overzijde van het Entrepotdok gelegen Plantagie.

In die periode is de Plantagebuurt volop in ontwikkeling als woonwijk. Niet lang daarvoor, in 1838 is het Koninklijk Zoölogisch Genootschap ‘Natura Artis Magistra’ geopend. En in 1868 neemt de dierentuin een nieuw verblijf in gebruik als nijlpaardenhuis: de voormalige stoomrijstpelmolen Java en Carolina. Zover bekend de enige pelmolen in de Plantage, dus het is zeer goed mogelijk dat de pelstenen van De Jong hier vandaan kwamen.

Pelstenen, meest gemaakt van Engelse zandsteen, worden gebruikt in pelmolens, een type molen waarin gerst tot gort (en later rijst) gepeld werd; het kaf van de graan- of rijstkorrel gescheiden. Een traditionele pelmolen heeft veel wind nodig, maar vanaf de 2e helft van de 19e eeuw kwamen er stoomfabrieken die de uit de koloniën afkomstige rijst konden verwerken. Lang zijn zij niet in bedrijf geweest, onder meer door buitenlandse concurrentie. In Amsterdam was in 1965 nog één Amsterdamse pellerij. Onbekend is of dit de destijds bekende pellerij Java en Carolina van G. Ochsner was, maar hoe het ook zij: ook deze kwam in financiële problemen en werd verkocht.

Een gewichtig treinreisje van 200 meter

De drie vijvers binnen Artis herinneren aan het in 1866 gedempte deel van de Nieuwe Prinsengracht. Zou men daarvoor gebruik hebben gemaakt van de rijstdoppen, die hier vlakbij – in elk geval tot voor kort – vrij letterlijk voor het oprapen lagen, en gratis bovendien? Volgens een advertentie van Java en Carolina zijn de doppen namelijk zeer geschikt voor het dempen van sloten en het ophogen van grond.

Al in 1860 kwam Artis in bezit van een jeugdig nijlpaardenpaartje en het is daarmee de oudste nijlpaardenfokkerij. De oorspronkelijke gegadigde, de keizer van Oostenrijk, had iets anders aan zijn hoofd: een dure oorlog en het verlies van Lombardije. En zo werden Herman en Marquetta oftewel Betsy voor het ‘luttele’ bedrag van ƒ 12.600,- door Artis gekocht van de Duitse dierenhandelaar Lorenz Casanova. Bijna de helft van de oorspronkelijke vraagprijs en op afbetaling.

Toen het rap uitdijende stel uit de tijdelijke behuizing groeide werd in 1867 de voormalige pelmolen aan de Plantage Doklaan verworven en verbouwd. Daarna restte nog ‘slechts’ de verhuizing van de zwaargewichten. Hiertoe werd een spoorlijntje aangelegd om de afstand van ongeveer 200 meter tussen de twee verblijven te kunnen overbruggen: de Hippopotamus Railway. Een muur werd weggebroken en een speciaal gebouwde wagon werd voor het oude verblijf gereden. Hermanus liep terstond naar binnen. Betsy liet drie dagen op zich wachten.

Ondanks een bominslag in 1941 bleef het gebouw dienstdoen tot 1963 toen het verblijf werd afgebroken en vervangen door nieuwbouw.

Het hoeden- en pettenmagazijn van Colenbrander

Afgezien van de verkoop van pelstenen is niet bekend wat De Jong voor de kost deed. In 1878 zat er het hoeden- en pettenmagazijn van W. Colenbrander. Andere krantenberichten gaan over het blussen van kleine binnenbranden in 1894 en 1915, het aantrekken van personeel zoals een strijkster in 1921 en het aanbieden van woonruimte voor een commensaal, of: kostganger.

Het huis aan de ‘Hoogte van den Kadijk 64’, groot 59 Centiaren en met afzonderlijk verhuurde pakkelder en drie bovenhuizen, open plaats en erve wordt meerdere keren geveild. Zo koopt B. Koopman het in 1881 voor ƒ 9850,-. In 1890 erft een minderjarige zoon vier percelen van zijn vader, waaronder Hoogte Kadijk 64. Te lezen valt dat “gezegde perceelen zich in dusdanigen toestand bevinden, dat zij voor een behoorlijke verhuring groote reparatiën en verbeteringen behoeven”. Samen met het pand aan de Elandsgracht wordt dit pand te koop aangeboden; na een bod van ƒ 7450,- voor nummer 64 wordt de veiling opgehouden. In 1896 wordt het winkelhuis voor ƒ5,50 verhuurd en in 1915 betaalt makelaar J.G.G. Jörning ƒ 4100,- bij een veiling.